Dzisiejsza data:

Teatr im. Juliusza Osterwy

ul. Narutowicza 17

           Budynek przy dawnej ulicy Namiestnikowskiej został wzniesiony w latach 1884-1886 jako drugi taki stały obiekt w Lublinie po teatrze Łukasza Rodakowskiego na Starym Mieście, który uważany był za niewygodny i ciasny i nie cieszył się z tego powodu popularnością.  Oprócz niego, na terenie kraju wybudowano wówczas takie gmachy w Krakowie, Warszawie i Poznaniu. Inicjatorami przedsięwzięcia byli lubelscy przemysłowcy, bracia Adolf i Juliusz Fickowie, a fundusze na budowę pozyskano ze składek mieszkańców miasta. Gmach wzniesiono według projektu architekta warszawskiego Karola Kozłowskiego, autora między innymi Filharmonii Warszawskiej, przy współpracy z lubelskim budowniczym Marianem Jarzyńskim. Okazały budynek zyskał eklektyczną szatę o neorenesansowych i klasycystycznych detalach. 6 lutego 1886 roku nastąpiło uroczyste otwarcie budowli i pierwszego sezonu teatralnego.

           Teatr wzniesiono z cegły, na planie kąta rozwartego, z fasadą główną od strony ul. Narutowicza. Dwukondygnacyjna elewacja została podzielona na pięć osi, z czego dwie zewnętrzne znajdują się w ryzalitach zwieńczonych attykami. Otwory okienne i drzwiowe na parterze są mniejsze, ujęte w pilastry i archiwolty z wyraźnie zaznaczonymi zwornikami. Pomiędzy środkowymi osiami umieszczono dwie kamienne edicule na konsolkach z doryckimi kolumnami podtrzymującymi belkowanie i półkoliste naczółki. Dekoracji ścian parteru dopełniają stylizowane motywy roślinne oraz wyraźnie zaznaczone boniowanie. Kondygnacje zostały podzielone fryzem tryglifowym i gzymsem. Na pierwszym piętrze w trzech środkowych osiach zastosowano o wiele większe okna ujęte w analogiczne archiwolty ze zwornikami, z podokiennikami w postaci tralek. Pomiędzy nimi umieszczono pilastry z korynckimi głowicami. Na skrajnych osiach w ryzalitach znajdują się balkony z kamiennymi balustradami wsparte na konsolach oraz nieco mniejsze, prostokątne otwory drzwiowe, ujęte w jońskie kolumny podtrzymujące belkowanie i trójkątne szczyty. Ściany piętra zaakcentowano ponadto delikatniejszym niż w przypadku parteru boniowaniem. Fasada zwieńczona jest gzymsem kordonowym oraz attykami, które posiadają okrągłe płyciny, szczyty zakończone odcinkiem łuku i niewielkie kamienne wazy po bokach. Pozostałe elewacje są czterokondygnacyjne, z dekoracją w postaci gzymsów i boniowania. Prostokątne i półkoliście zakończone okna ujęto w cementowe opaski i nadokienniki w formie belkowania lub trójkątnych naczółków.

           Wnętrze teatru prezentuje się również okazale. Z foyer wyłożonego marmurową posadzką prowadzą osobne wejścia na parter sali widowiskowej, do lóż i balkon na wyższych piętrach. Główna sala jest obudowana lożami i balkonami o podrzeźbianych balustradach. Nad sceną umieszczony jest sztukateryjny kartusz z herbem Lublina, w towarzystwie dwóch putt z instrumentami muzycznymi. Sklepienie dekorowane jest malowidłami o tematyce związanej ze sztuką teatralną.

           Z początku lubelski teatr nazywano Zimowym, podobnie jak ten staromiejski, a w 1906 r. zmieniono jego nazwę na Teatr Wielki. Trzy lata później utworzono Towarzystwo Przyjaciół Teatru Polskiego w Lublinie, które wydzierżawiło budynek. Już w pierwszych latach jego działalności, w marcu 1891 na deskach teatru zagrała Helena Modrzejewska. W czasie I wojny światowej obiekt zmienił swe funkcje na lazaret. Parter użytkowany był także przez pewien czas przez Towarzystwo Cyklistów i Lubelskie Towarzystwo Wyścigów Konnych. Gościem lubelskiego teatru był trzykrotnie w 1920 Marszałek Józef Piłsudski. W 1921 budynek został wykupiony przez władze miasta za kwotę 7, 5 mln marek i wyremontowany pod kierunkiem architekta Ignacego Kędzierskiego. Prace obejmowały wymianę instalacji sanitarnych, grzewczych i elektrycznych, naprawy stolarskie i tapicerskie. Przemianowano go wówczas na Teatr Miejski. Niestety władze miasta nie zainteresowały się podupadającym stanem finansowym tej placówki, pozostawiając ten problem dyrektorowi. Nowy sezon otworzył spektakl Damy i Huzary Aleksandra Fredry. Magistrat jako nowy właściciel zdecydował, że w teatrze wystawiane mają być komedia, dramat i farsa. Wkrótce, ze względu na problemy finansowe, do repertuaru dodano także operetkę, uważaną za niezbyt wysmakowany rodzaj sztuki. W okresie międzywojennym na piętrze znajdowała się sala balowa oraz siedziba Szkoły Muzycznej i Towarzystwa Muzycznego. Na scenie występowali wówczas między innymi Ludwik Solski i Irena Solska, Stefan Jaracz, Juliusz Osterwa. 22 października 1926 wystawiono w Lublinie po raz pierwszy w pełnej wersji Dziady Adama Mickiewicza. W 1932 wrócono do poprzedniej nazwy, a rok później zrezygnowano z utrzymywania stałej obsady aktorskiej, tłumacząc się problemami finansowymi. Do wybuchu wojny miejsce stałych spektakli zajął występujący dwa razy w miesiącu objazdowy Teatr Wołyński z Łucka im. Juliusza Słowackiego. Budynek został pod koniec 1939 przejęty przez Niemców, którzy użytkowali go do 1944 jako Stadttheater Lublin. 12 sierpnia 1944  odbyła się tu pierwsza premiera teatralna w wyzwolonej Polsce - spektakl Moralność Pani Dulskiej. W sierpniu 1949 teatr upaństwowiono, dając mu za patrona Juliusza Osterwę.

           W ostatnich latach gmach przeszedł serię remontów, w czasie których odrestaurowano widownię, odnowiono wielki żyrandol i stiuki, wymieniono fotele. Obecnie jest samorządową  instytucją kultury. Na jego deskach występowali Jan Świderski, Czesław Wołłejko, Ryszarda Hanin, Wiesław Michnikowski, Henryk Bąk, Zofia Kucówna, Henryk Bista, Stanisław Mikulski i Jan Machulski.

Bibliografia:

Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Lublin 2000

Denys M., Lublin między wojnami. Opowieść o życiu miasta, Łódź 2010

Gawarecki H., O dawnym Lublinie, Lublin 1974

Grafika losowa