Domek stróża przy Ogrodzie Saskim

ul. Krakowskie Przedmieście 61

            Przy głównym wejściu do Ogrodu Saskiego w jego południowo–wschodnim narożniku stoi niewielki domek o charakterystycznej neogotyckiej szacie. Powstał on na miejscu małego budynku przy dawnych rogatkach miejskich.

Historia powstania

           W 1837 z inicjatywy generalnego budowniczego inż. Feliksa Bieczyńskiego założono ogród miejski, od 1860 nazywany na wzór warszawskiego Ogrodem Saskim. W obawie przed dewastacją założenia przez mieszkańców niezbyt szanowanej dzielnicy Wieniawy oraz żołnierzy stacjonujących w sąsiadujących koszarach świętokrzyskich (klasztor dominikanów obserwantów, obecnie KUL), niezbędne było otoczenie ogrodu murowanym ogrodzeniem z bramami zamykanymi na noc i domkiem odźwiernego. W 1888 architekt lubelski Marian Jarzyński sporządził projekt przebudowy małego domku na planie kwadratu, stojącego dotychczas w granicach ogrodzenia ogrodu na pomieszczenie dla stróża. Rok później przystąpiono do budowy ogrodzenia, a około 1909 wzniesiono także domek.


 Architektura

           Obecny wygląd jest wynikiem rozbudowy przeprowadzonej zaraz po zakończeniu II wojny światowej. Do istniejącego wówczas małego domku dobudowano od wschodu niewielki parterowy pawilon, włączając go w granice ogrodzenia. Od tego czasu bryłę budynku stanowią dwie części: wyższa w kształcie wieży na planie kwadratu oraz niższy pawilon na planie prostokąta, kryty dwuspadowym dachem, przylegający do sąsiedniej kamienicy. W wieży umieszczono dwa otwory: wejściowy od strony zachodniej przy bramie do ogrodu oraz ostrołukowe okno od południa. Narożniki otrzymały szkarpy ze ślepymi ostrołukowymi blendami przechodzące powyżej zwieńczenia w smukłe sterczyny z blaszanymi hełmami w kształcie ostrosłupów. Dekorację ścian stanowią ostrołukowe fryzy arkadkowe oraz zwieńczenie w postaci krenelaża. Pawilon posiada dwa prostokątne okna od południa. Podział pionowy elewacji wyznaczają dwa zdwojone pilastry zwieńczone sterczynami, umieszczone pomiędzy oknami oraz na wschodnim skraju ściany (pozostałość po słupach ogrodzenia). Dekoracją poziomą pawilonu jest krenelażowy fryz powyżej okien.

           Analogiczną szatę architektoniczną miała również główna brama do ogrodu z murowanymi  słupami zwieńczonymi sterczynami i latarenkami, zrekonstruowana w ostatnich latach.

           Po wojnie domek zaadaptowano na cukiernię, a następnie na małą kawiarnię i pizzerię, z wejściem od strony ulicy. Po ostatnim remoncie przywrócono pierwotne wejście od strony ogrodu.


 Bibliografia

Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Wyszkowski M., Neogotycki domek dozorcy, „Zoom. Lubelski Informator Kulturalny” Lublin 2005, nr 1