Kamienica przy ul. Złotej 2
W sercu Starego Miasta, w północnej pierzei ul. Złotej prowadzącej do kościoła dominikanów, znajduje się kamienica pod nr 2. Najwcześniejsze wzmianki na jej temat pochodzą z 1530 i mówią o istnieniu murowanego domu należącego do Barbary i Jana Aromatariusa. Kilkanaście lat później właścicielem został Maciej Krajowski, a następnie, po śmierci w 1567 jego spadkobiercy. Jeden z nich, Paweł Liszowski, wkrótce stał się posiadaczem większości obiektu, który zaczęto określać kamienicą Krajowską oraz Liszowską, pozostałe udziały miał drugi ze spadkobierców Krajowskiego, Wojciech Pieprzyk. Według dokumentów z końca XV wieku był to typowy wśród lubelskiej zabudowy dwupiętrowy dom z sienią przejazdową. W latach 40. XVII wieku właścicielami zostali Justyna z Pieprzyków z mężem Jakubem Nowakiem. Na przestrzeni XVII i XVIII wieku kamienica jeszcze kilkukrotnie zmieniała posiadaczy, ostatecznie w 1775 trafiając do Franciszka Makarewicza. Ponieważ przez wiele lat jej stan własnościowy ulegał zmianom i rozdrobnieniu, brakowało odpowiedzialnych za budynek gospodarzy. Brak bieżących remontów i napraw sprawił, że pod koniec XVIII wieku obiekt znajdował się w stanie ruiny. W rękach Makarewiczów główna kamienica przy Złotej 2 oraz mniejszy budynek, obecnie pod tym samym numerem, znajdowały się do połowy XIX wieku, trafiając następnie na własność spadkobiercy Ksawerego Chruścielewskiego. Po jego śmierci żona Helena sprzedała nieruchomość Dominikowi Maślakiewiczowi, a ten w 1896 Apolonii Dziewulskiej. Trzy lata później właścicielką kamienicy została znana lubelska poetka i działaczka niepodległościowa Franciszka Arnsztajnowa z mężem Markiem, przeprowadzając drobne remonty i bieżące naprawy, między innymi w 1926 remont oficyny. Mimo starań Arnsztajnów budynek był w złym stanie technicznym, o czym świadczą zachowane dokumenty Inspekcji budowlanej. Na początku 1937 komisja nakazała remont rynien i balkonów oraz naprawę pęknięć ścian, a rok później również remont ściany szczytowej.
Dom przy Złotej 2 był za czasów Arnsztajnów ośrodkiem polskiego patriotyzmu i myśli niepodległościowej. Ze względu na żydowskie pochodzenie właściciele stracili kamienicę podczas II wojny światowej, nad którą zarząd przejęły władze okupacyjne. Już wówczas starano się o jej wpis na listę zabytków, podkreślając szczególny charakter i wartość historyczną.
W 1948 przeprowadzono pierwsze większe prace remontowe obejmujące wymianę stropów i drewnianych ganków komunikacyjnych. W ramach restauracji staromiejskiej zabudowy z okazji dziesięciolecia PRL w 1954, wyremontowano elewację, a generalny remont przeprowadzono w 1959, kiedy obiekt przeszedł na własność Skarbu Państwa. Kolejne prace miały miejsce w 1972 i 1998. Od 2006 budynek jest prywatną własnością. Jego elewacja nie wyróżnia się renesansową dekoracyjnością, jaką posiadają inne staromiejskie kamienice, sam obiekt zachował jednak charakterystyczne cechy lubelskiej zabudowy.
Obecnie kamienica przy Złotej 2 jest budynkiem dwupiętrowym, z trzema kondygnacjami piwnicznymi, krytym dwuspadowym dachem. Na archiwalnej fotografii autorstwa Józefa Czechowicza z 1934 oraz na fotografii Edwarda Hartwiga z około 1970 widoczne jest trzecie piętro ponad gzymsem koronującym i balkony z żeliwną balustradą na środkowej osi nad wejściem głównym.
Artykulację poziomą trójkondygnacyjnej fasady wyznaczają rzędy prostokątnych okien oraz wydatny profilowany gzyms kryty dachówką, oddzielający parter od pierwszego piętra. Ściany parteru dekorowane są poziomym boniowaniem, nad oknami i głównym wejściem (obecnie na drugiej osi od zachodu, na wspomnianych już fotografiach na osi środkowej), schodzącym się w formę zworników. Na pierwszej osi z poziomu ulicy znajduje się zejście po schodkach do piwnicy otoczone żeliwną balustradą. Na wysokości pięter, pomiędzy pięcioma osiami okiem widoczne są pilastry z bazami stojącymi na gzymsie i głowicami przechodzącymi w belkowanie i gzyms koronujący. Wszystkie okna umieszczone są w profilowanych opaskach. Pod oknami pierwszego piętra znajdują się wąskie, prostokątne, cementowe płyciny o sfazowanych narożnikach, zaś nad nimi – analogiczne, lecz kwadratowe.
Trójdzielne elewacje tylne nie posiadają dekoracji, osie wyznaczają otwory okienne i wejście zamknięte łukiem odcinkowym, dostępne po schodach. Środkowa część posiada oszkarpowanie sięgające trzeciej kondygnacji oraz okna zamknięte łukiem odcinkowym. Od wschodu kamienica jest czterokondygnacyjna, z drewnianymi balkonami na piętrach.
Wnętrza na parterze i piętrach zachowało swój pierwotny układ, z sienią przelotową na podwórze i dużymi izbami w trakcie frontowym. Mniejsze pomieszczenia zostały z czasem przebudowane. Od kilkunastu lat parter użytkowany jest przez restaurację Orient Express.
Bibliografia:
Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Lublin 2000
Kowalczyk I., Zwiedzamy Lublin. Przewodnik, Lublin 2001
Malinowska H., Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie M.Z.B.M. w Lublinie, Lublin 1973, sygn. 810 (maszynopis w posiadaniu archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie)
Złota 2. Historia miejsca, red. A. Magiera, Ośrodek Brama Grodzka – Teatr N.N., Lublin 2011
