KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA NA CZWARTKU

dekanat lubelski – śródmiejski

ul. Ks. Michała Słowikowskiego 1

           Wzgórze Czwartek jest uważane za najstarsze miejsce osadnictwa w Lublinie. Położone na północny zachód od Starego Miasta, przy trakcie prowadzącym na Ruś, było otwartą osadą handlową, istniejącą prawdopodobnie już od VI wieku. Jej funkcjonowanie ma potwierdzać również – według części historyków – wezwanie kościoła wybudowanego tam w X wieku za wstawiennictwem Mieszka I. Patronem kościoła jest św. Mikołaj, patron kupców i handlarzy, wspólny święty dla Kościoła Wschodniego i Zachodniego.

           Najstarsze wzmianki dotyczące obecnego kościoła pochodzą z 1603 roku. Według nich został on wzniesiony w 2. połowie XVI wieku jako murowany, złożony z prezbiterium, nawy i zakrystii. O ile prezbiterium i zakrystia posiadały sklepienie, to nawa główna przekryta była drewnianym stropem (w tamtym czasie bardzo już zniszczonym). Posiadał siedem okien, a na belce tęczowej znajdowała się rzeźba Chrystusa na krzyżu w otoczeniu figur Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty. Odnotowano również brak posadzki w nawie, a w prezbiterium – posadzkę ceglaną. W świątyni znajdowały się trzy ołtarze: bogato rzeźbiony ołtarz główny z obrazem Zwiastowania Najświętszej Marii Pannie i kosztownym cyborium oraz dwa ołtarze boczne ustawione naprzeciw siebie w nawie: z obrazem Chrystusa na krzyżu oraz św. Anny. Na wyposażenie kościoła składały się również ambona oraz ławki. Świątynia była kryta gontem, a przy froncie stała drewniana dzwonnica z dwoma niewielkimi dzwonami.

           Kościół został gruntownie przebudowany po 1630, kiedy jego prebendarzem został ks. Walenty Turobojski. Nad nawą zbudowano sklepienie, nad zakrystią – pokój z wejściem z zewnątrz. Ołtarz główny zyskał rzeźbę św. Mikołaja, w południowym ołtarzu umieszczono obraz św. Walentego, a w północnym - Wniebowzięcia Matki Bożej. Na ścianach umieszczono dwadzieścia dwa obrazy oraz dziewięć kandelabrów ufundowanych przez cechy. Kościół wyposażono również z liczne wota oraz kosztowne sprzęty liturgiczne. Wówczas też uporządkowano i otoczono murem przykościelny cmentarz. W 1644 dokonano powtórnej konsekracji.

           Za sprawą ks. Turobojskiego przy parafii założono Stowarzyszenie czyli bractwo muzykantów różnych instrumentów używających, dość znaczące później w Lublinie. Członkowie mieli na celu brać czynny udział w życiu miasta i parafii, grać koncerty w ważne uroczystości i święta, ale też wspomagać się wzajemnie materialnie i moralnie, pilnować porządku i zachowania w kościołach, domach i miejscach publicznych oraz, co ciekawe, usunąć muzykę żydowską z domów i gospód chrześcijańskich w mieście (korzystając z prawa konfiskaty instrumentów nadanego przez biskupa krakowskiego).

           Późniejsze zapiski dotyczące stanu i wyposażenia kościoła pochodzą dopiero z 1781 i wymieniają cztery ołtarze: wielki św. Mikołaja oraz trzy boczne: św. Walentego, św. Trójcy i Matki Bożej.

           W 1867 parafię przeniesiono do kościoła św. Agnieszki, ze względu na zbyt dużą ilość wiernych, których budynek nie mógł pomieścić. Tym samym kościół stał się tylko filialnym, do roku 1902, kiedy przywrócono mu status parafii, a niedługo później nieco rozbudowano.

           Dawny przedsionek od północnej strony przebudowano na kaplicę Matki Bożej Nieustającej Pomocy z ołtarzem przeniesionym z kościoła dominikanów. Od frontu wzniesiony nowy przedsionek, a na ścianie zachodniej umieszczono wizerunek patrona. Dach został przykryty dachówką, a nad szczytem nawy – blaszaną kopułą. W prezbiterium umieszczono ołtarz główny, przeniesiony z kościoła pokapucyńskiego i przemalowany na kolor biały i złoty, z dawną, pozłoconą już rzeźbą św. Mikołaja. Po bokach stoją figury Matki Bożej i św. Jana – pozostałość po scenie pasji, która znajdowała się na tym ołtarzu w poprzednim kościele, a w zwieńczeniu – obraz Matki Bożej Bolesnej adorowany przez dwie figury aniołów. W ścianach wmontowano tablice epitafijne.

           Na początku XX wieku wymieniono ołtarze boczne, przeniesione z kościoła pomisjonarskiego (obecnie seminaryjnego). Obecnie w ołtarzu św. Walentego umieszczono (oprócz patrona tego ołtarza) obrazy Jezusa Miłosiernego i św. Maksymiliana Marii Kolbego, a w zwieńczeniu – św. Małgorzaty Marii Aloque. Pod ołtarzem zlokalizowana jest krypta św. Walentego. Naprzeciwko znajduje się ołtarz Trójcy Św. z obrazem św. Mikołaja i św. Józefa z Dzieciątkiem. W podominikańskim ołtarzu w kaplicy umieszczono obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, sprowadzony z Rzymu w 1901 roku. Z tego okresu pochodzą również ambona, chrzcielnica, balustrada oddzielająca prezbiterium oraz krata w przedsionku. Pod prezbiterium i zakrystią znajdują się krypty, w których spoczywają szczątki dobroczyńców kościoła.

           Na terenie wzgórza, na którym stoi kościół znajduje się również charakterystyczna dzwonnica, w kształcie łuku wspartego na dwóch filarach, z dwoma niewielkim dzwonami z 1953 roku. Poprzednie dzwony zostały zrabowane przez Moskali w 1915, a potem przez Niemców w 1941 roku. Warto również zwrócić uwagę na dwie kapliczki. Obok dzwonnicy postawiono kapliczkę Pana Jezusa Miłosiernego, która została wzniesiona przez mieszkańców u zbiegu ulic Lubartowskiej i Biernackiego w czasie epidemii cholery w 1848 roku. Po północnej stronie stoi krzyż misyjny oraz kapliczka Najświętszej Marii Panny Niepokalanej, wzniesiona w 1904 roku.

           Po II wojnie światowej kościół odremontowano, jednak w 1976 wybuchł pożar, w wyniku którego zniszczeniu uległ dach oraz część budynku z organami. Rok później ponownie przeprowadzono remont.

           Jest to jedyny kościół w Lublinie posiadający relikwie trzech świętych: św. Mikołaja, św. Walentego oraz św. Jana Pawła II.

                                                                             Opracowanie Aleksandra Szymula