Dzisiejsza data:

Kościół ewangelicko-augsburski pod wezwaniem św. Trójcy

ul. Krakowskie Przedmieście / Ewangelicka

           W 2. połowie XVI wieku na terenie Lubelszczyzny powstało kilkadziesiąt zborów dla ewangelików. W Lublinie pierwszy zbór założono w 1570, kilkukrotnie niszczony podczas zatargów i bójek pomiędzy katolikami a różnowiercami. Uczestnikami tych sporów byli często uczniowie szkoły jezuickiej, którzy prowokowali bójki. Oskarżali ewangelików między innymi o znieważanie obrazu Matki Bożej Częstochowskiej i atakowali ich kondukty pogrzebowe. Te prześladowania sprawiły, że wyznawcy luteranizmu przenieśli zbór do podlubelskich Piask, zwanych Luterskimi. Dopiero w 1780 kupcy i rzemieślnicy ewangeliccy uzyskali od władz miejskich dokument, który stwierdzał, iż grunt zwany Trypolszczyzną lub placem Bazyliańskim, zakupiony od Adama Łaskarzewskiego, znajduje się w zgodnej z przepisami prawa odległości 200 łokci od najbliższego kościoła rzymsko–katolickiego, wobec czego nadaje się na lokalizację zboru. Na podstawie tego pisma król Stanisław August Poniatowski 25 sierpnia 1784 wydał przywilej zezwalający na budowę. Kościół, z fundacji Jana Piaskowskiego oraz kupców i rzemieślników lubelskich wyznania ewangelickiego, został wzniesiony w latach 1785-1788 według projektu Fryderyka Zilcherta lub Zylherta, jako prosta, jednonawowa bryła na planie prostokąta, z wieżą przy fasadzie. Artykulację elewacji stanowią płasko modelowane pilastry z neoklasycystycznymi głowicami oraz półkoliście zakończone okna. Jednoosiowa, dwukondygnacyjna fasada z wieżą posiada wejście z prostym trójkątnym naczółkiem oraz balkonem ponad nim, na który prowadzą podwójne, zakończone półkoliście drzwi balkonowe. W górnej części, oddzielonej belkowaniem, umieszczono analogiczne drzwi oraz oculus.

           Do wyposażenia świątyni należy rokokowa ambona, prawdopodobnie z figurą św. Tomasza i murowany ołtarz autorstwa Flagera, przeniesione z Piask Luterskich. W ołtarzu znajduje się obraz datowany na 1628, ze scenami Ostatniej Wieczerzy i Ukrzyżowania, ukazanymi w dwóch strefach przedzielonych łacińskim napisem. Obecność przedstawienia malarskiego w świątyni św. Trójcy jest wyjątkiem, bowiem w ewangelickiej tradycji nie ma na nie miejsca. Kościół luterański uznaje je tylko jako ilustrację Pisma Świętego, ale nigdy jako obiekt kultu.

           W 1819 zbudowano organy ufundowane przez Jana Piaskowskiego. Pozostałością po nich są blaszki miedziane z jego nazwiskiem i datą powstania. W 1913 sprowadzono nowy instrument firmy E. F. WALCHER. Po prawej stronie znajduje się jeszcze jedno malowidło - portret króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z końca XVIII wieku, umieszczony tu w dowód wdzięczności za przywilej lokacyjny parafii.

           Lubelska parafia ewangelicka na przełomie XIX i XX wieku szybko się rozwijała. Do miasta przybywali przedsiębiorcy ze Szkocji i Niemiec, polonizując się i uruchamiając fabryki. Parafianie ufundowali szkołę (Szkoła Handlowa Zgromadzenia Kupców im. A. i J. Vetterów), dom dla starców, szpital dziecięcy i sierociniec, bibliotekę.

           W czasie obydwu wojen światowych zaginęło wiele cennych elementów wyposażenia parafii, między innymi złoty talerz do chleba komunijnego z inskrypcją Chleb, który łamiemy, iżali nie jest społecznością ciała Chrystusowego. A.D. 1618, patena z inicjałami fundatora M. D. z 1740 oraz inne naczynia liturgiczne. Zachował się klasycystyczny krzyż ołtarzowy, świecznik oraz XVII-wieczne nakrycie ołtarza w postaci atłasowego obrusa. Dwa dzwony ufundowane przez Pawła i Zofię Suchodolskich ze Stryjna oraz jeden – fundacji Buchwalda zostały wywiezione w głąb Rosji w 1915, udało się je odzyskać w 1923 dzięki rozpoznanym inskrypcjom. Na uwagę zasługuje również największy w Polsce zbiór epitafiów trumiennych w przedsionku kościoła, wykonanych z miedzi, mosiądzu i żelaza, poświęconych polskiej szlachcie ewangelickiej oraz mieszkańcom Lublina pochodzącym z Niemiec, Francji i Szkocji.

           W latach 1784-1785 wzniesiono plebanię na miejscu dawnego dworku Adama Łaskarzewskiego. W roku 1846 budynek przebudowano według projektu budowniczego gubernialnego Radziszewskiego, dodając mu kolumnowy ganek.

           Obok kościoła, od strony Krakowskiego Przedmieścia, znajduje się cmentarz z nielicznymi nagrobkami. Większość z nich została zniszczona w czasie II wojny światowej, a najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1787 roku. Reprezentują wszystkie typy klasycystycznych nagrobków: płyty, złamane kolumny, antyczne stele, jest również sarkofag na kulach i lawetach armatnich, identyfikowany z pochówkiem generała, dowódcy twierdzy zamojskiej.

                                                            Opracowała Aleksandra Szymula

Bibliografia:

E. Kusyk, Kościół ewangelicko – augsburski pod wezwaniem św. Trójcy w Lublinie, „Na przykład”, 1997, nr 48

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Lublinie. Historia – tradycja – współczesność, red. D. Chwastek, Lublin 2007

Grafika losowa