Pałac Biskupów Lubelskich - Kuria Metropolitalna

ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2

           Po wschodniej stronie dawnego traktu zamojskiego, w sąsiedztwie archikatedry, znajduje się siedziba lubelskiej kurii metropolitalnej. Zabudowania tworzą dwa prostopadle ustawione do siebie pałace połączone kaplicą.

            Naprzeciwko bramy prowadzącej na dziedziniec, po wschodniej stronie działki, znajduje się wybudowany w 2. połowie XVIII wieku pałac biskupi. Pierwszymi znanymi właścicielami była rodzina Łańcuchowskich (w dokumentach figuruje również nazwisko De Chegne).  Drugi budynek, w południowej części działki, to dzisiejszy pałac konsystorski, którego właścicielami byli w XVII wieku Suchodolscy, a później wojewoda lubelski Antoni Miączyński, rodzina De Chegne, Stanisław Prokopowicz i jego syn Antoni oraz Kazimierz Doliński. Istnieje przekonanie, że funkcjonowała tu także znana drukarnia ariańska.

            W 1817 pałac biskupi zakupił właściciel Sławinka Paweł Wagner i Jan Reinberger, urządzając w nim siedzibę loży masońskiej Wolność Odzyskana. Jej członkowie odkupili również od Dolińskiego gmach konsystorski, przejmując tym samym obydwa budynki na własność. Lubelska loża masońska powstała w 1811 z inicjatywy wyższych oficerów wojsk polskich Księstwa Warszawskiego, na czele z gen. Ludwikiem Kamienieckim. Do jej grona należeli również adwokaci i sędziowie, pracownicy administracji miejskiej, bogaci ziemianie i mieszczanie. Członkiem loży był między innymi oficer wojsk polskich Walerian Łukasiński, założyciel Wolnomularstwa Narodowego i Narodowego Towarzystwa Patriotycznego. Jako wielki patriota, propagator ruchów narodowo – wyzwoleńczych i przeciwnik carskiego ucisku został aresztowany i przez czterdzieści sześć lat więziony w ciężkich warunkach w twierdzach w Warszawie, Zamościu i rosyjskim Szlisselburgu. Do lubelskiej loży masońskiej w wieku osiemnastu lat wstąpił także Aleksander Fredro podczas odbywania tutaj służby wojskowej.

            W latach 20. XIX wieku loże masońskie zostały zlikwidowane przez władze państwowe, a ich majątki skonfiskowane na rzecz Skarbu Państwa. Niebawem nieruchomości te dostała w posiadanie Emilia Ratyńska – Zawidzka, w zamian za kamienicę przy ul. Królewskiej 11, w której urządzono pałac biskupi. W 1846 rząd ponownie stał się właścicielem, odkupując obydwa gmachy od Zawidzkiej. Pałac biskupi przeznaczono na siedzibę ordynariusza diecezji lubelskiej, zaś w pałacu konsystorskim do 1852 mieścił się urząd pocztowy i sąd kryminalny, po czym przeszedł na własność kościoła. Po powstaniu styczniowym na krótko zajęli go Rosjanie.

            Pałac biskupi został posadowiony na znacznym spadku terenu we wschodniej części działki, wobec czego od zachodu posiada jedną kondygnację, a od wschodu – dwie. W zachodniej elewacji frontowej dominantę stanowi ryzalit z portykiem wpartym na kolumnach i zwieńczony trójkątnym tympanonem, wzniesiony w 1933 według projektu lubelskiego architekta Jerzego Siennickiego. Portal wejściowy ujęty został w boniowane filary z diamentowymi płycinami, zakończone konsolkami oraz przerywany naczółek, po środku którego umieszczono kamienną stylizowaną szyszkę. Artykulację ścian stanowią wysokie okna z zieloną stolarką, w środkowej części zakończone odcinkiem łuku, pozostałe zaś – prostokątne. Budynek przekryty jest miedzianym mansardowym dachem z lukarnami.

            Pałac konsystorski również został posadowiony na obniżeniu terenu, wobec czego fasada główna od północy jest parterowa, a od południa – dwukondygnacyjna. Dekorację architektoniczną ścian stanowią pionowe boniowane pasy ułożone naprzemiennie z dłuższych i krótszych płyt, wyznaczające podziały międzyokienne. Prostokątne okna i drzwi, z analogiczną jak w pałacu biskupim zieloną stolarką, ujęte są w białe cementowe opaski i proste gzymsy nadokienne. Ściany wieńczy profilowany gzyms, ponad którym znajduje się miedziany dach z lukarnami. Wewnątrz zachowały się dębowe i bukowe parkiety, stolarka drzwiowa oraz piece kaflowe z ozdobnymi nastawami.

            W 1852 roku z inicjatywy ówczesnego biskupa Franciszka Jaczewskiego wzniesiono pomiędzy pałacami kaplicę. Na jej sklepieniu lubelski malarz Władysław Smoliński wykonał polichromię z przedstawieniem apoteozy św. Franciszka Salezego, patrona księdza biskupa.

           Zespół pałaców biskupich otoczony jest murowanym ogrodzeniem z bramą wjazdową w północno – zachodnim narożniku, wzniesionym w 2. połowie XIX wieku. Prawdopodobnie w 1880 roku zamontowano tu pierwsze w Lublinie lampy naftowe.

            Na dziedzińcu znajduje się wzniesiony w 1996 według projektu Mariana Pudełko pomnik prymasa Stefana Wyszyńskiego, który w latach 1946–1949 był ordynariuszem diecezji lubelskiej i mieszkał w pałacu biskupim.

                                                            Opracowała Aleksandra Szymula

Bibliografia:

H. Wyszkowska, Pałace w Lublinie, „Zoom. Lubelski Informator Kulturalny”, 2009, nr 12