Dzisiejsza data:

Cmentarz ewangelicki przy ul. Lipowej

Zbory ewangelickie na terenie Lubelszczyzny zaczęły się pojawiać w 2. połowie XVI wieku

           Ewangelicy stanowili niewielki odsetek mieszkańców miasta, borykając się z niechęcią i atakami przeciwników protestantyzmu. W 1854 w Lublinie mieszkało jedynie 27 wyznawców, a w 1781 – 77, gromadząc się przy kościele ewangelicko–augsburskim św. Trójcy. Do tej niewielkiej społeczności należeli znani przedsiębiorcy, przemysłowcy oraz społecznicy i filantropi, między innymi gubernator Stanisław Mackiewicz, rodzina Vetterów (browarników), Robert Moritz i jego syn Wacław (założyciele Fabryki Maszyn Rolniczych), Albert i Emil Plage (założyciele Zakładów Mechanicznych), Jan Douglas i Andrzej Kedslie (założyciele fabryki maszyn i narzędzi rolniczych przy Krakowskim Przedmieściu), Andrzej Semadeni (właściciel cukierni), rodzina Gerliczów i Kijoków (browarników), Hessów (producentów wag), Krausse (właścicieli młyna na Tatarach).

           Zmarli z rodzin ewangelickich chowani byli zazwyczaj na cmentarzu przy kościele Św. Trójcy. W 1826 władze miasta nakazały parafii zakupienie gruntu przy północnej granicy cmentarza rzymsko-katolickiego i urządzenie tam osobnego miejsca pochówków. Jeszcze w tym samym roku postawiono pierwszy nagrobek zmarłej Anny z Henclów Müller, a niedługo potem miejsce to zostało otoczone ceglanym murem. Na uwagę zasługuje pomnik Bronisławy Pyzikowskiej zmarłej w 1829, w formie prostokątnej płyty zwieńczonej trójkątnym szczytem, wmurowany w ogrodzenie oraz pomnik Anny Bronikowskiej z 1834, w kształcie prostopadłościanu ze szczytem zwieńczonym wazonem, z dekoracją roślinną na narożach.

          Z czasem cmentarz został powiększony, bowiem grzebano tam nie tylko mieszkańców miasta, ale również żołnierzy rosyjskich wyznania ewangelickiego z Łotwy i Estonii.

           Po pokonaniu trudności administracyjnych i własnościowych, powiększony o jedną morgę teren uroczyście poświęcono w 1898, zyskując nowe ogrodzenie ufundowane przez Ludwika Reissa oraz żeliwną bramę wykonaną w Fabryce Maszyn i Narzędzi Rolniczych Wacława Moritza. Pierwszą zmarłą pochowaną w nowej części była niespełna dwuletnia córka Jana Fibelkorna.

           W połowie XIX wieku pojawiła się tradycja, niespotykana dotąd na innych nekropoliach. Jak wspomniano już wyżej, po obu stronach muru oddzielającego cmentarz rzymsko-katolicki od ewangelickiego chowano członków rodzin mieszanych wyznaniowo.

           W ewangelickiej części znajdują się nagrobki osób szczególnie zasłużonych dla miasta. Wśród nich uwagę zwraca pomnik przemysłowca i filantropa Juliusza Vettera (zm. 1917) i jego żony Bronisławy (zm. 1937). W centrum rozbudowanej formy złożonej z kamiennych bloków stoi uskrzydlony geniusz odziany w szatę z kapturem, trzymając w prawej dłoni kwiaty, a lewą prezentując owalny portret zmarłego, pod którym umieszczono sentencję Przeszedł dobrze czyniąc. Po obu stronach zauważyć można także dwie płaskorzeźby z widokiem gmachów ufundowanych przez zmarłego: szpitala dziecięcego przy obecnej ul. Staszica oraz szkoły handlowej przy ul. Bernardyńskiej. Pozostałych członków rodziny Vetterów pochowano w osobnym grobowcu z piaskowca przy murze cmentarnym. Spoczywają tam Karol Rudolf Vetter (zm. 1883), założyciel rodzinnej fortuny, córki Karolina Julianna (zm. 1893) i Kazimierza Wysocka (zm. 1974) oraz starszy syn August Karol (zm. 1907).

           Z czasem przybywało nagrobków współczesnych, bez większych walorów artystycznych. Mimo tego cmentarz od strony rzeźbiarskiej zachował swoją niepowtarzalną szatę rzeźbiarsko-architektoniczną. W 2005 wzniesiono również kolumbarium według projektu architekt Jadwigi Jamiołkowskiej.

Bibliografia:

Cmentarz rzymsko–katolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, red. K. Kucharska, L. Popek, B. Kotowski, B. Laskowska, Lublin 1988

Cmentarze lubelskie, red. P. Dymmel, R. Litwiński, Lublin 2015

Gawarecki H., O dawnym Lublinie, Lublin 1974

Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016

Mleczek J. i K., Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie, Lublin 2013

Ronikierowa M. A., Ilustrowany Przewodnik po Lublinie, 1907

Grafika losowa