Cmentarz wojskowy obecnie komunalny
W 1915 władze austriackie przeznaczyły zachodnią część cmentarza rzymsko–katolickiego z wejściem od ul. Białej na pochówki swych żołnierzy stacjonujących w mieście
Na prostej, murowanej bramie z trójkątnym szczytem umieszczono napis Pokój bohaterom
Dwa lata później Austriacy wznieśli także dużą kaplicę na planie krzyża greckiego z półkolistą absydą. Obszerne wejście po schodkach, z wysokim, półkoliście zamkniętym otworem drzwiowym z drewnianymi, przeszklonymi wrotami zaakcentowane zostało analogicznym, półkolistym portykiem wspartym na dwóch kolumnach i kamiennymi gazonami. Kaplica zwieńczona dachem namiotowym z sygnaturką stanowi zamknięcie osi głównej cmentarza.
Po odzyskaniu niepodległości nekropolię przejęło Wojsko Polskie. W 1934 Związek Legionistów Polskich postawił pomnik poświęcony Legionistom I, II i III Brygady. Prostopadłościenna bryła z mniejszymi sześcianami na szczycie oraz zniczem została zaprojektowana przez architekta Tadeusza Witkowskiego. Na monumencie umieszczono przedstawienie Orła Legionowego oraz inskrypcję: Z TRUDU WASZEGO I ZNOJU / POLSKA POWSTAŁA BY ŻYĆ. Upamiętniono także nazwiska legionistów, którzy zginęli z rąk okupantów w latach 1939-1943.
Na cmentarzu wojskowym spoczywają weterani powstań śląskich i powstania wielkopolskiego, obrońcy Lublina z września 1939, partyzanci żydowscy z okresu II wojny światowej, żołnierze Armii Krajowej oraz Wojska Polskiego. Jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów tej części nekropolii jest jednak mauzoleum żołnierzy radzieckich poległych w lipcu 1944 w walkach o Lublin, w kształcie betonowego hełmu oraz prowadzącej do niego drogi – okopu.
Przy głównej alei zauważyć można pochówki osób cywilnych, które zginęły w trakcie bombardowania miasta na początku września 1939, w tym symboliczny nagrobek żołnierski w formie krzyża znanego lubelskiego poety Józefa Czechowicza, grób Gen. Kazimierza Tumidajskiego, mjr Hieronima Dekutowskiego oraz mogiły zasłużonych dla minionego ustroju działaczy. Józef Czechowicz jest na cmentarzu wojskowym upamiętniony dwukrotnie: w centralnej części kolumbarium przy głównej alei znajduje się urna z ziemią z miejsca, gdzie poeta zginął pod gruzami zbombardowanej kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu obok gmachu poczty. Pamięć o nim przywołuje fragment Traktatu Poetyckiego Czesława Miłosza: Bądźcie Mu dobre, wy, ptaki i drzewa. Od czasu chrońcie grób Józka w Lublinie.
W listopadzie 1989 w Lublinie powołano komitet Upamiętnienia Ofiar Katynia, którego celem była zbiórka funduszy na budowę symbolicznej mogiły katyńskiej, według projektu Marka Piątkowskiego i Lucjana Ociasa. W kwietniu 1990 wmurowano pierwszą urnę z ziemią katyńską, a w maju 1993 drugą, z ziemią pochodzącą z dołów egzekucyjnych w Miednoje i Charkowie. Po poświęceniu urn prace wstrzymano z powodu braku funduszy na kolejne osiem lat. Budowę ukończono w 2001 przy wsparciu Rodziny Katyńskiej.
Monument otrzymał formę dwóch portali z łukowatymi otworami i trójkątnymi szczytami, nawiązującymi do kształtu bramy wejściowej na cmentarz wojskowy, ustawionymi do siebie pod kątem 90 stopni. Na osi pomiędzy nimi ustawiono ażurowy mur z otworem w kształcie krzyża i zniczem. W otworach portali umieszczono żeliwne odlewy Orła Białego na tle krzyża. Na pomniku zainstalowano mosiężny odlew wizerunku Matki Bożej Katyńskiej autorstwa Kazimierza Stasza, 16 tablic z nazwiskami pomordowanych oraz znicz, a poniżej inskrypcję: O GRÓB DLA KOŚCI NASZYCH W ZIEMI OJCÓW PROSIMY CIĘ, PANIE! Po zakończeniu prac ukończony monument poświęcono 10 listopada 2001. Dokładnie jedenaście lat później wmurowano trzecią urnę, z ziemią pochodzącą z Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni.
Bibliografia:
Cmentarz rzymsko – katolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, red. K. Kucharska, L. Popek, B. Kotowski, B. Laskowska, Lublin 1988
Cmentarze lubelskie, red. P. Dymmel, R. Litwiński, Lublin 2015
Gawarecki H., O dawnym Lublinie, Lublin 1974
Kopciowski A., Pasjonujące śledztwo historyka. Tajemnica grobu Szybichera, http://wyborcza.pl/1,75248,16891984,Pasjonujace_sledztwo_historyka__Tajemnica_grobu_Szybichera.html
Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016
Mleczek J. i K., Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie, Lublin 2013
Ronikierowa M. A., Ilustrowany Przewodnik po Lublinie, 1907
Sokoł K., Sosna A.: Cerkwie w centralnej Polsce 1815-1915, Białystok 2011
