Zasłużeni dla miasta lublinianie pochowani na cmentarzu przy ulicy Lipowej
Pomniki i nagrobki rodzinne
Feliks Araszkiewicz (1895-1956)
– prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, historyk literatury polskiej, inicjator założenia muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie.
Józefat Barszczewski (1837-1863)
– uczestnik powstania styczniowego, dowódca oddziału powstańczego, aresztowany za działalność konspiracyjną i skazany na śmierć przez rozstrzelanie. W 1916 prochy ekshumowano i pochowano we wspólnej mogile powstańców styczniowych.
Władysław Barwicki (1865–1933) (sektor 4B)
– poeta i malarz, uczeń Wojciecha Gersona, autor dekoracji malarskich wielu obiektów w Lublinie, między innymi teatru letniego Rusałka (nieistniejący), cukierni Rutkowskiego (obecnie hotel Lublinianka), polichromii wnętrz kościoła św. Piotra przy ul. Królewskiej, malowidła na fasadzie kościoła Kapucynów.
Feliks Łodzia Bieczyński (1799–1885) (sektor 18C)
- inżynier gubernialny Lublina, autor projektu ogrodu Saskiego i projektów przebudowy ulic, projektu nowego parku na Bronowicach (niezrealizowany) i założenia plantacji jedwabników w ogrodzie Saskim (niezrealizowany).
Mieczysław Biernacki (1862-1948) (sektor 3C)
– lekarz medycyny, absolwent Uniwersytetu Berlińskiego, społecznik. Jako naczelny lekarz szpitala św. Jana Bożego zasłużył się w badaniach i zwalczaniu chorób zakaźnych, utworzył oddział gruźliczy i przeprowadził modernizację szpitala. Udzielał się czynnie w Towarzystwie Lekarskim, był współzałożycielem Towarzystwa Walki z Gruźlicą. Był jednym z inicjatorów założenia biblioteki miejskiej w 1907. Od 1913 kierował redakcją Kuriera Lubelskiego, dbając o wzrost świadomości lublinian w dziedzinie zdrowia i higieny.
Leon Frankowski (1843-1863) (sektor 10)
– działacz niepodległościowy i uczestnik powstania styczniowego, dowódca oddziału powstańczego. Ranny i aresztowany, został skazany na karę śmierci przez powieszenie w 1863. W 1916 prochy ekshumowano i wraz z innymi powstańcami pochowano we wspólnej mogile.
Albert Leon Głowacki (1834-1907)
– brat Bolesława Prusa, nauczyciel, działacz niepodległościowy, uczestnik powstania styczniowego.
Feliks Grotowski (1778-1817) (sektor 4B)
– żołnierz, pułkownik, uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej oraz kampanii napoleońskich. Karierę wojskową rozpoczął jako 16-letni chłopiec, osiągając stopień podchorążego po bitwie pod Racławicami. Wstąpił do wojska francuskiego, walczył na Elbie, pod Berezyną i Lipskiem.
Antonina Grygowa (1898-1980) (sektor 2)
– właścicielka piekarni w Lublinie. W czasie II wojny światowej ukrywała żołnierzy polskich z rozbitych oddziałów broniących miasta, organizowała pomoc dla więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, dostarczając nielegalnie żywność, leki, pośrednicząc w przekazywaniu grypsów.
Kazimierz Jaczewski (1862-1934) (sektor 1)
– lekarz dermatolog, dyrektor szpitala św. Wojciecha w Lublinie, współzałożyciel Towarzystwa Naukowego w Lublinie i oddziału Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Wspólnie z dr Biernackim zainicjował utworzenie Biblioteki im. H. Łopacińskiego. Był wielkim społecznikiem i miłośnikiem Lublina.
Aleksander Roman Jaworowski (1849-1924)
– lekarz, współzałożyciel Towarzystwa Lekarskiego w Lublinie i Szpitala Dziecięcego. Z zamiłowania był bibliotekarzem, organizował bibliotekę Towarzystwa Lekarskiego i pełnił funkcję prezesa. Jeden z inicjatorów założenia Biblioteki im. H. Łopacińskiego i Koła Lubelskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości.
Ignacy Kędzierski (1891-1980)
– architekt miejski, jeden ze współtwórców Koła Architektów w Lublinie, autor projektu budynku Izby Skarbowej przy ul. Spokojnej, gmachu Bobolanum przy Alejach Racławickich (obecnie szpital wojskowy), Szkoły Powszechnej na Czwartku (obecnie IV L.O.), restauracji Teatru im. Osterwy. W latach 30. XX wieku wykonał plan regulacyjny Lublina, projektując nowe arterie komunikacyjne.
Konstanty Kietlicz–Rayski (1868-1924) (sektor 31)
– malarz, etnograf, aktor i społecznik. Wykształcony w szkole Wojciecha Gersona w Warszawie malował portrety i sceny rodzajowe, a także szkicował widoki Lublina. Dokumentował zwyczaje i tradycje ludowe, interesował się architekturą i sztuką Podhala. Na łamach lubelskiej prasy publikował różnego rodzaju artykuły i recenzje.
Antoni Kozyrski (1797-1862) (sektor 4B)
– kapitan Wojska Polskiego, prezes Dozoru Kościelnego. Z jego inicjatywy poszerzono cmentarz, zorganizowano przestrzeń i rozplanowano miejsca pochówków, poszerzono i wybrukowano drogę dojazdową do cmentarza oraz zakupiono karawany do przewozu zmarłych.
Władysław Kunicki (1874-1941) (sektor 33)
– nauczyciel, działacz narodowościowy, społecznik. Za swoją działalność został zesłany na Sybir, skąd do Lublina powrócił po pięciu latach. Zasłużył się dla miasta i mieszkańców jako nauczyciel matematyki, a następnie dyrektor szkoły handlowej. Ufundował na rzecz szkoły dwa budynki przy ul. Narutowicza. Aktywnie działał jako radny miejski, a następnie prezes Rady Miejskiej. Zmarł na chwilę przed planowanym przez okupantów aresztowaniem w 1941 roku.
Teofil Laśkiewicz (1869-1925) (sektor 19A)
– inżynier, współwłaściciel Zakładów Mechanicznych Plage & Laśkiewicz, produkujących urządzenia dla gorzelni, przekształconych później w Lubelską Wytwórnię Samolotów.
Michał Leszczyński (1761-1848) (kaplica)
– kanonik katedry lubelskiej, fundator kaplicy cmentarnej.
Stanisław Liebhart (1897-1968)
– profesor nauk medycznych, kierownik Katedry i Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych, współzałożyciel Akademii Medycznej w Lublinie.
Hieronim Łopaciński (1860-1906) (sektor 3A)
– językoznawca, etnograf, badacz regionu lubelskiego, nauczyciel. Pasjonował się historią miasta, poszukiwał i opracowywał dokumenty archiwalne, kolekcjonował starodruki, rękopisy, ryciny, książki, dzieła sztuki ludowej. Odnalazł najstarszy zachowany widok Lublina – sztych G. Brauna i A. Hogenberga Civitates Orbis Terrarum, wydany w Kolonii w 1618. Współorganizował wystawę rolniczo-przemysłową w 1901, na której opracował dział poświęcony zabytkom polskim i sztuce ludowej. Po jego tragicznej śmierci w 1906 zbiory te stały się podstawą do założenia biblioteki im. Łopacińskiego.
Stanisław Mędrkiewicz (1852-1909)
– właściciel wsi Sławinek (obecnie dzielnica Lublina), założyciel zakładu zdrojowego słynącego z leczniczych wód sławinkowskich.
Jan Mincel (1795-1864) (sektor 4C)
– kupiec pochodzenia niemieckiego, właściciel kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście 6, pierwowzór Mincla z Lalki Bolesława Prusa.
Erazm Plewiński (1832-1916)
– ziemianin, właściciel majątku Felin (obecnie dzielnica Lublina), założyciel męskiej szkoły rolniczej.
Henryk Raabe (1882-1951) (sektor 23A)
– prof. nauk biologicznych, zoolog, działacz społeczny i polityczny. Współpracował przy tworzeniu Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej i był jego pierwszym rektorem, później także ambasadorem w Moskwie oraz posłem na Sejm.
Idzi Radziszewski (1871-1922) (sektor 19A)
– ksiądz, doktor filozofii, założyciel i pierwszy rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Maria Antonina Ronikierowa (1842-1902)
– autorka Ilustrowanego Przewodnika po Lublinie, wydanego w 1901, na podstawie materiałów zebranych przez H. Łopacińskiego.
Łukasz Rodakiewicz (1790-1832)
– budowniczy, inżynier wojewódzki. W Lublinie wybudował między innymi rogatki, jatki, mosty, restaurował zabytki. W 1823 wzniósł budynek teatru tzw. zimowego przy ul. Jezuickiej (obecnie Teatr Stary).
Piotr Ściegienny (1801-1890) (sektor 14)
– ksiądz, działacz rewolucyjny, twórca tzw. związku chłopskiego, autor Złotej Książeczki czyli historii rodu ludzkiego. Propagował likwidację własności, uwłaszczenie chłopów i walkę z zaborcą. Skazany na karę śmierci w 1844, ostatecznie został ułaskawiony i zesłany na Syberię, z której powrócił dopiero w 1871. Ostatnie lata życia spędził w lubelskim klasztorze bonifratrów jako kapelan.
Leon Urmowski (1794-1814) (sektor 4B)
– oficer wojsk napoleońskich i uczestnik kampanii rosyjskiej w 1812 i bitwy pod Lipskiem w 1813. Dla lubelskiej kultury i historii zasłużył się jako rysownik widoków miasta. Szkicował portrety i pejzaże, malował akwarele i gwasze. Prawdopodobnie wykonał wiele prac, jednak zachowały się tylko trzy przedstawiające zabytki Lublina: dwie z widokiem zamku i jedna ukazująca Bramę Krakowską. Artysta zmarł w wieku około 20 lat na gruźlicę.
Jan Ambroży Wadowski (1839-1814) (sektor 3A)
– ksiądz, profesor Seminarium Duchownego we Włocławku i Lublinie, badacz historii lubelskich kościołów, autor znanej książki Kościoły Lubelskie oraz artykułów w Encyklopedii Katolickiej.
Edward Wojtas (1955-2010)
– polityk, marszałek województwa lubelskiego, poseł na Sejm w latach 2007 - 2010, zginął w katastrofie polskiego samolotu w Smoleńsku, w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej 10 kwietnia 2010.
Mieczysław Saryusz Wolski (1844-1904) (sektor 18C)
– przemysłowiec, społecznik i filantrop. W 1874 roku założył Fabrykę Maszyn i Narzędzi Rolniczych przy ul. Foksal (obecnie 1-go Maja). Pełnił funkcję prezesa Kasy Przemysłowców Lubelskich, stał na czele Rady Opiekuńczej Szkoły Handlowej (obecnie Zespół Szkół Ekonomicznych im. A. i J. Vetterów), aktywnie uczestniczył w komitecie organizacyjnym wystawy rolniczo-przemysłowej w 1901 roku.
Mogiły i pomniki
Oprócz indywidualnych i rodzinnych nagrobków lublinian na cmentarzu znajdują się zbiorowe mogiły zaliczane do miejsc pamięci narodowych.
Jedną z nich jest mogiła powstańców styczniowych, wzniesiona w 1916 w miejscu drewnianego krzyża z koroną cierniową z inicjatywy komitetu, któremu przewodniczył były powstaniec Henryk Wierciński. W grobowcu spoczęły prochy powstańców straconych podczas egzekucji na terenie carskiego poligonu przy dzisiejszej ul. Langiewicza. Na mogile znajduje się napis: Prochy straconych w roku pańskim z 1863 roku. (sektor 10)
Znajduje się tu też pomnik nad grobem ze szczątkami wydobytymi w 1852 r. z cmentarza przy Farze św. Michała:
Tu spoczywają szczątki zmarłych przeniesione z w dniu 27 maja 1852 r. z grobów b. kościoła parafialnego św. Michała wystawionego przez Leszka Czarnego króla Polski w 1289. Wieczny odpoczynek racz im dać Panie.
Na bocznej ścianie obelisku znajduje się rzeźbiarska kompozycja składająca się z trzech elementów: liry, uwiecznionej wieńcem laurowym głowy i gęsiego pióra. Rzeźbiarz zapewne chciał w ten sposób utrwalić pamięć lubelskiego burmistrza-poety Sebastiana Fabiana Klonowicza, którego prochy zostały tu też pochowane. (sektor 6A)
Mogiła zbiorowa - prochy przeniesione w połowie XIX wieku z kościoła Reformatów pod wezwaniem św. Kazimierza po kasacji zakonu. (sektor 7)
Przy Lipowej upamiętniono również więźniów Zamku Lubelskiego, rozstrzelanych przez gestapo w dwóch egzekucjach: 26 osób w nocy z 3 na 4. lutego 1941 w Bogucinie koło Garbowa oraz około trzystu więźniów 22 lipca 1944, spośród których 127 pochowano u stóp Zamku. W 1954 szczątki ekshumowano i złożono we wspólnej mogile. Pomnik ma formę długiego muru z przedstawieniem krzyża, w który wpisana jest schematyczna postać ludzka trzymająca poprzeczną belkę z inskrypcją: TU ZŁOŻONO PROCHY OFIAR NIEMIECKIEGO / FASZYZMU WIĘŹNIÓW ZAMKU LUBELSKIEGO. Po obu stronach krzyża umieszczono marmurowe tablice ze znanymi nazwiskami zamordowanych. (sektor 5B)
Na wspomnienie zasługuje również mogiła oraz pomnik poświęcony Dzieciom Zamojszczyzny, zmarłych w skutek przymusowych wysiedleń Zamojszczyzny w czasie okupacji hitlerowskiej. Duże wrażenie robi na odbiorcy rozległa płaskorzeźba wkomponowana w mur cmentarza, na osi której ustawiono nieregularną bryłę. Płaszczyzna obu elementów została pokryta wypukłym reliefem przedstawiającym wychudzone, stłamszone, umierające sylwetki dzieci z uniesionymi do góry rękami i ogolonymi głowami. (sektor 27)
Bibliografia:
Cmentarz rzymsko – katolicki przy ul. Lipowej w Lublinie, red. K. Kucharska, L. Popek, B. Kotowski, B. Laskowska, Lublin 1988
Cmentarze lubelskie, red. P. Dymmel, R. Litwiński, Lublin 2015
Gawarecki H., O dawnym Lublinie, Lublin 1974
Kopciowski A., Pasjonujące śledztwo historyka. Tajemnica grobu Szybichera, http://wyborcza.pl/1,75248,16891984,Pasjonujace_sledztwo_historyka__Tajemnica_grobu_Szybichera.html
Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016
Mleczek J. i K., Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie, Lublin 2013
Ronikierowa M. A., Ilustrowany Przewodnik po Lublinie, 1907
Sokoł K., Sosna A.: Cerkwie w centralnej Polsce 1815-1915, Białystok 2011
