Dwór Graffa na Felinie
ul. Doświadczalna 50
Obszar dzisiejszej dzielnicy Felin na wschodnich krańcach miasta przynależał niegdyś do dóbr Tatary, które po rozbiorach Polski weszły w skład tzw. dóbr narodowych, rozdawanych za szczególne zasługi „wiernym poddanym Rosji”. W ten sposób w ich dożywotnie posiadanie wszedł hrabia Adam Ożarowski, w nagrodę od cara Aleksandra I za przystąpienie do Targowicy. W 1839 roku Tatarami zarządzał Emanuel Graff, właściciel dóbr w Strzyżowie koło Hrubieszowa, który po spłacie długów zaciągniętych przez Ożarowskiego w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim stał się ich właścicielem. W latach 1850-1856 Graffowie na obszarze 160 ha założyli nowy folwark oddalony znacznie od ich rodzinnej siedziby na Tatarach, nazwany od imienia Feliksy z Chubińskich Graffowej Felinem. Na jego terenie wybudowano dworek dla zarządcy oraz budynki gospodarcze: stajnie, obory, chlewnie, stodoły i spichlerze. Ze względu na wysokie koszty budowy i utrzymania, w 1887 roku syn właścicieli, Władysław Graff sprzedał Felin Wandzie Brzozowskiej za kwotę 21 968 rubli, a ta dziesięć lat potem – Erazmowi Plewińskiemu. Nowy właściciel sprawił, że stosunkowo niewielki majątek zaczął wkrótce dobrze prosperować i przynosić zyski. Na lubelskiej wystawie przemysłowo–rolniczej w 1901 roku Felin uznano za jedno z najlepiej prowadzonych gospodarstw. Jako filantrop i wielki propagator polskiego rolnictwa Plewiński przekazał 23 czerwca 1913 swój folwark na rzecz Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego, które od dawna usiłowało zorganizować szkołę rolniczą wraz z pokazowym gospodarstwem dla uczniów małorolnych i bezrolnych, w umowie zastrzegając sobie prawo dożywotniego użytkowania majątku. Trzy lata później nowocześnie zarządzany folwark stał się częścią majątku Towarzystwa. Kiedy w 1934 roku zostało one rozwiązane, Felin wraz z gospodarstwami w Kijanach, Dęblinie, Zemborzycach i Wrotkowie przeszedł na własność Lubelskiej Izby Rolniczej.
Dobrą passę przerwała II wojna światowa, podczas której dwór zajął pułkownik dystryktu lubelskiego Klauss. Gospodarstwo zaopatrywało wówczas dygnitarzy SS w produkty spożywcze, a samo założenie dworskie przekształcono. Wytyczono aleję prowadzącą do szosy zamojskiej, wycięto stary sad i założono ozdobny ogród. Dwór podwyższono o jedno piętro, zmieniono pokrycie dachowe z gontu na blachę, dostawiono dobudówkę i zmieniono wystrój wnętrz.
Po wojnie Felin wraz z majątkiem o powierzchni 147 ha, przeszedł na własność Skarbu Państwa, a następnie przekazany dla organizującego się Wydziału Rolnego UMCS w Lublinie.
Obecnie jest to murowany budynek na planie prostokąta, nakryty dwuspadowym dachem z czerwoną dachówką. Od północy znajduje się piętrowa oficyna z ryzalitem, przekryta dwuspadowym dachem. Dominantę siedmioosiowej fasady od strony południowej stanowi portyk wsparty na czterech żłobkowanych filarach, z facjatą, balkonem z kamienną balustradą i trójkątnym szczytem. Ściana facjaty została dodatkowo zaakcentowana geometrycznym fryzem kostkowym, a w szczycie umieszczono skromną drewnianą dekorację w alpejskim typie laubzegowym, charakterystycznym dla budynków podmiejskich willi i uzdrowisk. Analogiczny detal zastosowano na przeciwległej elewacji. Pomimo znaczącej przebudowy w okresie okupacji, dwór zachował pierwotny układ wnętrz. Z dawnego wyposażenia ocalały sztukaterie na sufitach i kominek w hallu.
Po wojnie Felin przejął Komitet Folwarczny, przekazując go wkrótce na własność ówczesnemu rektorowi UMCS Henrykowi Raabe. Obecnie mieści się tu Gospodarstwo Doświadczalne Uniwersytetu Przyrodniczego, kontynuujące dawne tradycje rolnicze na tym terenie. W otoczeniu dworu powstał park dendrologiczny a na terenach rolnych uczelnia zorganizowała pola doświadczalne z kolekcją roślin ozdobnych, warzywnych, leczniczych i przyprawowych, hodowlę koni i bydła.
W roku 1978 został rozpoczęty kapitalny remont dworu, który z ogromnymi perturbacjami został zakończony dopiero w roku 1990. Obecnie dwór pełni funkcje reprezentacyjne Akademii Rolniczej w Lublinie.
W październiku 1988 roku zespół dworsko-parkowy w Felinie został wpisany do rejestru zabytków województwa lubelskiego.
Opracowała Aleksandra Szymula
Bibliografia:
M. Kseniak, Felin jak Feliksa, „Na Przykład” 1996, nr 36, s. 24-26
Kowalczyk I., Zwiedzamy Lublin. Przewodnik, Lublin 2011, s. 308