OFICYNY POPIJARSKIE
obecnie Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego
ul. Narutowicza 4
W sąsiedztwie kościoła pobernardyńskiego p. w. Nawrócenia św. Pawła oraz kościoła pobrygidkowskiego Matki Bożej Zwycięskiej znajdują się dwa budynki ustawione dość nietypowo, bo szczytami skierowanymi w stronę ulicy. Zabudowania te zostały wzniesione prawdopodobnie już w XVI wieku na gruntach należących do Marcina Skowieskiego, a następnie do Mikołaja Niemyskiego i Mikołaja Moszyńskiego. W 1732 budynki otrzymał zakon pijarów sprowadzony do Lublina w celu szerzenia nauki i prowadzenia szkoły dla dzieci i młodzieży. Od XVI wieku pijarzy zajmowali się edukacją dzieci pochodzących z biednych rodzin, których nie stać było na płacenie czesnego oraz zakładali szkoły średnie, tzw. kolegia dla mieszczan i szlachty. Zakonnicy zamieszkali w lewej części budynku, zwanej oficyną Prażmowskich, w prawej zaś, nazywanej oficyną Sarbiewskich urządzili oratorium. W 1752 otrzymali fundację na założenie szkoły, ale realizację zamierzeń skutecznie utrudniał zakon jezuitów, który już wówczas prowadził znane w Lublinie kolegium. Nie mogąc podołać tym przeciwnościom pijarzy wkrótce opuścili miasto. Kamienice zwane od tego czasu popijarskimi wynajmowano, między innymi marszałkowi lubelskiego Trybunału Filipowi Olizarowi na czas remontu gmachu na Starym Mieście. Swoją siedzibę miało tu Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, a od 1819 szpital wojskowy, w którym stosowano nowoczesną metodę leczenia tzw. fumigacjami. Pomieszczenia szpitala wypełniane były dymem lub związkami chemicznymi o działaniu leczniczym.
W 1870 budynki kupił Ignacy Jaworski, a w 1915 Towarzystwo Muzeum Lubelskie z zamiarem otwarcia pierwszego w mieście muzeum. Po przeprowadzeniu w latach 1916–1921 remontu umieszczono tu eksponaty gromadzone między innymi przez Hieronima Łopacińskiego, znanego lubelskiego społecznika, badacza etnografii, językoznawstwa i historii kultury. Początkiem zbiorów muzeum stały się przedmioty pokazywane na Wystawie Sztuki i Starożytności zorganizowanej przez niego w 1901 roku.
W 1907 po tragicznej śmierci Łopacińskiego w wypadku drogowym postanowiono w Lublinie utworzyć bibliotekę jego imienia. Wśród organizatorów tego przedsięwzięcia i członków powołanego Towarzystwa Biblioteki Publicznej znaleźli się dr Kazimierz Jaczewski, dr Mieczysław Biernacki, dr Aleksander Jaworowski i Juliusz Vetter. Od spadkobierców Łopacińskiego odkupiono zbiory liczące ponad jedenaście tysięcy tomów książek, rycin, atlasów i rękopisów. W latach 1935–1939 wybudowano w głębi działki duży budynek z podcieniami łączący obie oficyny według projektu Stanisława Łukasiewicza. Nowy obiekt miał pomieścić od 120 000 do 150 000 pozycji. Uroczystego otwarcia powiększonego gmachu biblioteki i muzeum dokonał 4 czerwca 1939 marszałek Edward Rydz–Śmigły. Podczas bombardowania miasta 9 września na frontowy trakt oficyny Sarbiewskich spadła jedna z niemieckich bomb, niszcząc znaczną część zbiorów. Tego samego dnia do budynku przy Narutowicza przywieziono obrazy Kazanie Skargi i Bitwa Pod Grunwaldem Jana Matejki, które do momentu przejęcia obiektu przez Niemców w 1940 ukrywano pod biblioteczną ladą. Od 1941 biblioteka działała pod nazwą Staatsbibliothek.
Po wojnie rozebrano zniszczoną część oficyny Sarbiewskich, a ocalały fragment wyremontowano i zakończono pseudobarokowym szczytem nawiązującym do zwieńczenia drugiej oficyny, która w późniejszym okresie również została przekształcona przy okazji przebudowy placu Wolności i poszerzania ul. Narutowicza.
W 1956 muzeum przeniesiono do siedziby na Zamku, kamienice popijarskie przekazując do użytku bibliotece i Biurze Wystaw Artystycznych. Od tego czasu biblioteka znacznie powiększyła swoje zbiory, zawierające książki, rękopisy, starodruki, czasopisma, dokumenty królewskie, grodzkie i cechowe, archiwalia, fotografie i mikrofilmy. Już w latach 60. zaistniała potrzeba kolejnej rozbudowy, pod którą zakupiono sąsiadującą działkę. Nie udało się zrealizować planów budowy nowego skrzydła biblioteki w latach 80., dopiero w latach 2004–2007 powstał nowoczesny obiekt połączony z zabytkowymi oficynami, wybudowany według projektu lubelskiego biura architektonicznego Stelmach i Partnerzy Sp. z o. o. Całkowita powierzchnia użytkowa wynosząca 2 202 m2 podzielona została na część podziemną z magazynami i pomieszczeniami technicznymi oraz nadziemną, gdzie zlokalizowano czytelnie.
Bibliografia:
Wyszkowska H., Losy zabudowań popijarskich w Lublinie, „Zoom. Lubelski Informator Kulturalny” 2007, nr 3
Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Lublin 2000