Pomnik Konstytucji 3-go Maja
plac Litewski
3 maja 1916 roku w centralnym punkcie placu Litewskiego odsłonięto uroczyście niewielki monument upamiętniający uchwalenie konstytucji. Na niskim postumencie postawiono bryłę piaskowca, której nadano formę chropowatej spękanej skały o wysokości 145 cm. W górnej części, na gładko opracowanej powierzchni umieszczono pod kątem inskrypcję:
NA PAMIĄTKĘ
OBCHODÓW 125 EJ
ROCZNICY 3 MAJA
1791 – 1916
W roku 1963 pomnik przeniesiono kilkanaście metrów dalej w pobliże szaletu miejskiego i ustawiono wśród krzewów. Na osiemnaście kolejnych lat zniknął właściwie z przestrzeni publicznej, stojąc prawie niewidoczny w zaroślach. W roku 1980 z oficjalną inicjatywą odnowienia monumentu wystąpiło Stronnictwo Demokratyczne na czele z przewodniczącym Henrykiem Łusiewiczem. Wykorzystując ignorancję ówczesnych władz przekonał jej członków, że na szczycie pomnika powinna się znaleźć na nowo rzeźba orła w koronie, która rzekomo wieńczyła monument przed wojną. Projekt restauracji pomnika zaakceptowany w pełni przez władze przygotował architekt Edward Kotyłło.
Prace przy odnowieniu trwały niespełna trzy tygodnie. Obiekt zabrano z zarośli i ustawiono na zachodnim skraju placu na nowym, dwuczęściowym cokole złożonym z prostopadłościennych brył, na którym wyryto daty 1791–1981. Na szczycie znalazła się rzeźba orła z rozpostartymi skrzydłami i w zamkniętej koronie autorstwa lokalnego rzeźbiarza Witolda Marcewicza. Odsłonięcie odrestaurowanego pomnika 3 maja 1981 roku była ważnym wydarzeniem dla mieszkańców. Jego obecność w przestrzeni miasta stała się symbolem na odzyskanie niepodległości w trudnym czasie stanu wojennego. Oficjalnie mówiono, że w uroczystościach odsłonięcia pomnika brało udział około 10 tysięcy lublinian, w rzeczywistości było ich około 70 tysięcy.
Bibliografia:
Ożóg K. S., Pomniki Lublina, Lublin 2014
Michalak W., Z historii Lublina: Odsłonięcie pomnika Konstytucji 3 Maja, „Kurier Lubelski” 03.05.2013