Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych i klasztor Salezjanów
(dawny zespół klasztorny franciszkanów)
dekanat lubelski-wschodni
ul. Kalinowszczyzna 3
U stóp wzgórza zwanego Grodzisko, przy trakcie prowadzącym z Lublina do Lwowa, w 1620 osiedlili się franciszkanie konwentualni, na gruntach podarowanych im przez księdza Wojciecha Zuziewicza. Drewniany kościółek pod wezwaniem św. Wawrzyńca został wybudowany w bliskim sąsiedztwie cmentarza żydowskiego, na styku gruntów wsi Kalinowszczyzna i dzielnicy żydowskiej na Podzamczu. Przechowywano tam cudowny obraz Matki Bożej. W połowie XVII wieku na jego miejscu wznosiła się już monumentalna bryła murowanego kościoła konsekrowanego przez biskupa krakowskiego Mikołaja Oborskiego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Anielskiej i św. Franciszka. W 1671 ukończono budowę fasady i wieży, a w 1689, ze względu na podmokły teren, na dębowych palach posadowiono mury klasztoru. Całe kompleks założony został na planie prostokąta, którego północne skrzydło stanowi budynek kościoła. Nie zachowały się informacje o sytuacji lubelskiego klasztoru w XVIII wieku. Na mocy dekretu carskiego w dwa lata po utworzeniu Królestwa Polskiego, w 1817 roku, klasztor franciszkanów został skasowany, a zakonnicy opuścili zabudowania na Kalinowszczyźnie. Po tym wydarzeniu budynki kilkukrotnie przechodziły w ręce prywatne. Od 1863 w klasztorze i kościele mieściła fabryka sukna Antoniego Domańskiego i fabryka mydła i świec spółki Scholz i Voch. W 1913 kompleks przeszedł na własność Żyda nawróconego na katolicyzm, Tadeusza Weisberga, który w 1927 przekazał go na potrzeby zgromadzenia salezjanów, z zaznaczeniem, żeby w klasztorze otworzyć szkołę techniczną z warsztatami na prawach państwowej placówki. Niestety, budynki były tak zdewastowane i zaniedbane, że nie nadawały się do użytkowania. W 1928 oddano do użytku małą kapliczkę, która spełniała funkcję tymczasowej świątyni. Trzy lata później erygowano dom zakonny, w którym mogli się osiedlić salezjanie pracujący przy organizowaniu nowego kościoła i klasztoru na ruinach pofranciszkańskich. Prace rozpoczęto od odbudowy kościoła według projektu Brunona Zborowskiego. Ze względu na bardzo zły stan techniczny murów postanowiono podzielić wnętrze na trzy kondygnacje: na parterze zaplanowano salę teatralną, na piętrze – właściwą kaplicę dla wiernych, a na ostatniej kondygnacji – pomieszczenia sypialne dla wychowanków bursy. Bryła kościoła pozostała jednonawowa, z zachowaniem cech tzw. renesansu lubelskiego, z węższym i niższym prezbiterium nakrytym osobnym dachem. Duża kruchta dobudowana do fasady głównej zasłoniła jej dużą część i sprawiła, że bryła kościoła wraz z przyporami przy ścianach bocznych wydaje się jeszcze bardziej monumentalna. Z dawnego wystroju architektonicznego pozostała artykulacja elewacji. Fasada podzielona jest czterema pilastrami, pomiędzy którymi umieszczono trzy ślepe, półkoliste wnęki ponad kruchtą. W ścianach bocznych na czterech osiach umieszczono trzy rzędy prostokątnych okien, z których te w dolnej kondygnacji umieszczono w płaskich arkadach ze ślepymi rozetami. Ponad to, na fasadzie i ścianach prezbiterium pozostawiono dekoracyjny gzyms konsolkowy.
W 1933 biskup lubelski Marian Fulman dokonał konsekracji kościoła, lecz wkrótce klasztor popadł w kłopoty finansowe i zmuszony był wydzierżawić część pomieszczeń miastu. Po wojnie salezjanie kontynuowali swoją działalność duszpasterską i wychowawczą w ograniczonym zakresie. W 1950 władze państwowe zajęły dużą część kościoła na potrzeby Szkoły Podstawowej nr 23. Dopiero dwadzieścia cztery lata później udało się odzyskać parter świątyni i przeznaczyć go na potrzeby klasztorne: sale katechetyczne oraz mieszkania dla księży studentów KUL i sióstr salezjanek. 30 listopada 1975 arcybiskup Bolesław Pylak erygował nową parafię Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, lecz jeszcze przez trzy kolejne lata, ze względu na sprzeciw ówczesnych władz, funkcjonowała ona jako samodzielny ośrodek duszpasterski na prawach parafii. Oficjalnie parafię powołano w 1979 roku.
Obecnie świątynia podzielona jest na tzw. kościół dolny i górny. W górnym kościele znajduje się ołtarz wykonany z drewna dębowego i blachy miedzianej według projektu salezjanina inż. Jana Kaizera, z obrazem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych autorstwa Konstantego Srzednickiego z Krakowa. Ołtarze boczne z 1939 poświęcone są Sercu Pana Jezusa (po stronie północnej) i św. Janowi Bosco, patronowi i założycielowi zgromadzenia salezjanów (po stronie południowej). Kościół dolny został w ostatnich latach gruntownie wyremontowany i posiada współczesny wystrój.
Warto również wspomnieć o niewielkiej murowanej kapliczce przydrożnej św. Floriana, przynależącej do parafii Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, stojącej w niedalekiej odległości od kościoła, wystawionej około połowy XIX wieku. W kapliczce znajduje się figurka Matki Bożej i płaskorzeźbiona postać św. Floriana, wykonane współcześnie w miejsce wcześniejszych.
Opracowała Aleksandra Szymula
