Kościół rektoralny pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela
dawniej kaplica pogrzebowa, cmentarz rzymskokatolicki
ul. Walecznych 8
W latach 20. XX wieku rozpoczęto starania o założenie nowego cmentarza w północnej części miasta, na dawnych gruntach bazyliańskich. Jedyny w Lublinie cmentarz przy ul. Lipowej znajdował się już wówczas w śródmieściu, co wykluczało dalsze powiększanie jego obszaru ze względu na zwartą zabudowę w najbliższym otoczeniu. W 1925 architekt Ignacy Kędzierski opracował plan nowego cmentarza, położonego na dwóch wzgórzach przedzielonych doliną. Na jednym z nich zaplanowano powstanie kaplicy mającej być dominantą w krajobrazie tych terenów.
Kaplica została wniesiona w latach 1934-1935 według projektu architekta Aleksandra Gruchalskiego. Na planie prostokąta wzniesiono jednonawową świątynię poprzedzoną kruchtą z wieżą oraz podcieniami. Prezbiterium i pomieszczenia zakrystii są nakryte wspólnym z nawą dachem z dachówki ceramicznej. Z zewnątrz budynek ma zwartą, zgeometryzowaną formę, nakrytą spadzistymi dachami. Od frontu posadowiono wysoką czworoboczną wieżę z blaszanym hełmem jako dominantę całej budowli, poprzedzoną niższą bryłą nakrytą spadzistym dachem, do której z trzech stron przylegają arkady na filarach nakryte stromymi dachami pulpitowymi. Jedyną dekoracją rzeźbiarską są postacie św. Piotra i Pawła przy narożnikach. Boki nawy posiadają kryte daszkami szkarpy wyciągnięte poza koronę murów oraz wysokie i wąskie okna pomiędzy nimi. Na tylnej elewacji znajduje się półkolista wnęka zakończona dwuspadowym dachem, z prostokątnym oknem w ścianie prezbiterium wypełnionym witrażem z przedstawieniem Chrystusa na krzyżu. We wnęce umieszczono na wysokim postumencie kamienną figurę Matki Bożej, nawiązującą do tradycji budowania ogrójców. Po bokach znajdują się dwa prostokątne okna. Budowla jest otynkowana, jedynie ściany od frontu na wysokości kruchty i arkad posiadają proste boniowanie. Na uwagę zasługują wmurowane w ściany rzędy tablic z nazwiskami pomordowanych i poległych w latach 1939 - 1956.
Wnętrze kaplicy jest dość skromne. Kwadratowa nawa została przekryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, a małe prezbiterium – kolebką. Po przeciwległej stronie na trzech arkadach umieszczono chór muzyczny dostępny po drewnianych schodach od zachodniej strony. Wyposażenie stanowią ołtarz główny w prezbiterium ze wspomnianym już witrażem i obrazem Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz dwa ołtarze boczne: jeden z przedstawieniami Matki Bożej, św. Maksymiliana Kolbe i św. Urszuli Ledóchowskiej oraz drugi, tzw. chrzcielny, z chrzcielnicą i figurami Mieszka I i Dąbrówki.
W 1979 przy świątyni utworzono ośrodek duszpasterski, a w czerwcu 1985 powołano parafię. Po wybudowaniu w 2010 na pobliskiej Ponikwodzie kościoła parafialnego pod wezwaniem Chrystusa Króla, kaplica na cmentarzu pełni funkcję niższego w hierarchii kościoła rektoralnego. W 2014 roku budowlę wpisano do rejestru zabytków.
Bibliografia
Archidiecezja lubelska. Historia i administracja, red. M. Zahajkiewicz, Lublin 2000