FABRYKA WAG JAROSŁAWA CAUDRA
ul. Kręta 3 (nieistniejąca)
Tradycje przemysłu wagarskiego zapoczątkowanego w Lublinie przez Wilhelma Hessa kontynuowane były przez jego syna, który próbował odbudować po ogłoszeniu upadłości rodzinny interes oraz dwóch byłych pracowników jego fabryki. W najlepszym dla Hessa okresie jeden z jego podwładnych, Piotr Księżycki otworzył w 1906 własną działalność związaną z naprawą i konstruowaniem wag, przekształconą później w Fabrykę Wag Ideal. Drugi z konstruktorów, Czech z pochodzenia Jarosław Caudr uruchomił swój zakład już po upadłości fabryki Hessa w 1932, otrzymując w ramach zaległego wynagrodzenia w rozliczeniu dokumentację techniczną sklepowej wagi uchylnej o nośności 15 kg. Produkcja ruszyła po trzech miesiącach od założenia firmy w dawnych pomieszczeniach prywatnej elektrowni Sokołowskiego i Pankowskiego przy ul. Fabrycznej 17. Wyroby te zostały docenione na wystawie w Katowicach, otrzymując dyplom I klasy. Początki działalności były jednak trudne. Brak popytu oraz rosnące koszty produkcji zahamowały szybko rozwój firmy. Zakład zatrudniający tylko ośmiu pracowników przeniesiono do pustych obiektów po fabryce siewników w dzielnicy Rury Jezuickie.
Sytuacja finansowa znacznie się poprawiła po podpisaniu w 1935 umowy z firmą Blok–Brun. Oprócz konstruowanych już wag uchylnych, dziesiętnych i osobowo–lekarskich rozpoczęto produkcję urządzeń dla firm wędliniarskich oraz pełnouchylnych wag o nośności 25, 50, 100 i 500 kg. Wkrótce Caudr zmuszony był przenieść produkcję do większego obiektu i w 1937 zakupił posesję pomiędzy ul. Krętą a Wspólną na Kośminku, z wjazdem od ul. Mostowej (obecnie Garbarskiej).
Nowa nieruchomość Caudra znajdowała się na dawnych terenach fabryki cykorii Chaima Lejby Freitaga, wzniesionej na początku XX wieku. W latach 20. Freitag postanowił przekształcić ją na młyn motorowy, przebudowując dwupiętrowy obiekt w południowej części działki oraz urządzając magazyn zbożowy w północnym. We wschodniej części posesji znajdował się jeszcze magazyn wzniesiony w konstrukcji szachulcowej, który zakupił Caudr, przebudowując go całkowicie na montażownię wag wagonowych. W 1939 teren fabryki wag powiększono o północną część działki z magazynem zbożowym zaadaptowanym na właściwą halę produkcyjną. Z czasem przy magazynie wzniesiono również murowany budynek biura, a wjazd na posesję przeniesiono od wschodu od ul. Krętej (północna część frontowa z głównym wjazdem została sprzedana).
Do wybuchu wojny przedsiębiorstwo rozwijało się bardzo dynamicznie, zatrudniając 120 pracowników i uruchamiając własną odlewnię żeliwa i metali kolorowych w parterowym budynku dobudowanym prostopadle do fabryki. Na międzynarodowej wystawie w Paryżu w 1938 jego urządzenia nagrodzono złotym medalem i dyplomem Grand Prix. Po przejęciu nadzoru przez władze okupacyjne przedsiębiorstwo kontynuowało swą działalność. Początkowo nie mając zamówień na wagi, wspomagano się produkcją maszyn rolniczych. W 1943 fabryka zatrudniająca 100 osób wyprodukowała wagę wagonową trzypomostową. Rok później Caudr opuścił Lublin, 21 lipca ewakuując się wraz z niemieckimi wojskami. Zdemontował większość maszyn i urządzeń oraz zabrał ze sobą dokumentację techniczną. Opuszczoną fabrykę upaństwowiono pod nazwą Specjalna Fabryka Wag nr 1, wznawiając produkcję wag, młockarni i sieczkarni. W 1951 przedsiębiorstwo wraz z byłymi zakładami Wilhelma Hessa i Ideal weszło w skład Lubelskich Fabryk Wag. Z czasem zamknięto produkcję przy ul. Krętej, przenosząc się do obiektów przy Łęczyńskiej. Opuszczone budynki z początku wynajmowano na magazyny, ale szybko popadły w ruinę. W latach 90. można było jeszcze na zachowanych ceglanych elewacjach zauważyć podziały architektoniczne oraz charakterystyczne dla architektury przemysłowej duże otwory okienne zamknięte odcinkowo. Na początku XXI wieku relikty pofabryczne przy ul. Krętej wyburzono.
Bibliografia:
Czerepińska J., Fabryka cykorii, Fabryka wag Jarosława Caudra, ul. Kręta 3, [w:] Czerepińska J., Michalska G., Studziński J., Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, t. I cz. I, Lublin 1995 (maszynopis opracowany na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków, w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie)
Lubelskie Fabryki Wag. Zarys dziejów, konstrukcje, red. K. Schabowska, Lublin 2010
