KINO KOSMOS
ul. Leszczyńskiego 60 (nieistniejące)
Przed wybuchem II wojny światowej kinematografia w Lublinie cieszyła się ogromną popularnością
W lipcu 1944 wycofujące się z miasta wojsko niemieckie wywiozło większość wyposażenia technicznego kin Corso (przy ul. Radziwiłłowskiej), Apollo (potem Wyzwolenie, przy ul. Szpitalnej, obecnie Peowiaków) i Venus (potem Robotnik, przy ul. 1-go Maja). Przed grabieżą ocalało jedynie kino Rialto na Starym Mieście, którego właściciel Romuald Makowski zabarykadował się i zabił drzwi od środka, uniemożliwiając Niemcom wejście.
Na przełomie lat 50. i 60. sztuka filmowa na nowo przeżywała swój złoty okres. Poniekąd było to spowodowane silnym upolitycznieniem i ideologizowaniem instytucji kinematograficznych, które według ówczesnej władzy miały na celu zaspokojenie potrzeb kulturalnych społeczeństwa i realizowanie zadań narodowego planu gospodarczego w zakresie wyświetlania filmów.
W ramach upowszechniania tych założeń pod koniec lat 50. rozpoczęto budowę kina Kosmos, pierwszego kina panoramicznego w Lublinie i jednego z najnowocześniejszych w Polsce. Fundamenty pod budowę nowego przybytku kultury położono w miejscu zburzonej przez Niemców XIX-wiecznej klasycystycznej bożnicy w żydowskiej dzielnicy Wieniawa, przy północnej granicy z Ogrodem Saskim. Budynek projektu Romana Dudkiewicza i Jakuba Korzeniowskiego nawiązywał swą formą do funkcjonalizmu, nurtu architektury popularnego w latach 30. XX wieku. Fasada wolnostojącego budynku charakteryzowała się masywną, łukowato wyprofilowaną ścianą, pod którą znajdowało się główne wejście w podcieniach wspartych na filarach. Wizualny ciężar równoważyły ażurowe ścianki po bokach. Po kupieniu biletu w kasie zlokalizowanej w przedsionku wkraczało się do foyer, którego najważniejszym elementem były reprezentacyjne schody z czerwonym dywanem, prowadzące do sali kinowej z miejscami dla ośmiuset widzów. Uroczyste otwarcie zaplanowano na dzień 1 października 1961 premierą filmu Ogniomistrz Kaleń. Wydarzenie nie doszło tego dnia do skutku ze względu na poważne kłopoty techniczne: woda do chłodzenia projektorów zalewała sufit, a zablokowana kurtyna uniemożliwiała zaplanowany występ artystów. Pierwszymi filmami wyświetlanymi w Kosmosie były Dziennik Anny Frank i Garsoniera. Przez wiele lat obiekt miał opinię nowoczesnego i funkcjonalnego.
Na początku XXI wieku jego popularność zaczęła gwałtownie spadać, na rzecz nowopowstających w Lublinie multipleksów. Nie pomogła wymiana aparatury, zastosowanie nowej jakości dźwięku Dolby Digital oraz przejęcie kina przez warszawską spółkę Max-Film. Ostatni seans odbył się 1 marca 2009. Po trzech latach nieudanych prób wynajęcia lub sprzedaży, budynek zdecydowano się zburzyć, a na jego miejscu wybudować apartamentowiec z widokiem na Ogród Saski. Z kina ocalał, dziś już kultowy w świadomości lublinian, neon z nazwą Kosmos, na prośbę mieszkańców i Rady Miasta zdemontowany z fasady i umieszczony na budynku Galerii Labirynt przy ul. Popiełuszki 5. Oprócz niego, o istnieniu kina przypominają już tylko archiwalne fotografie.
Bibliografia:
Bielesz M., Po kinie Kosmos został neon. Wziął go ratusz, „Gazeta wyborcza. Lublin” 28.04.2012 (dostęp 1.02.2019 http://lublin.wyborcza.pl/lublin/1,48724,11634050,Po_kinie_Kosmos_zostal_neon__Wzial_go_ratusz.html)
Lublin. Przewodnik, red. P. Nawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016
Zętar J., Lublin, którego nie ma, Łódź 2018