Bronowice
Granice Bronowic wytyczają od wschodu ul. A. Walentynowicz i H. Ordonówny, od południa ul. Droga Męczenników Majdanka, od zachodu rzeka Czerniejówka, a od północy rzeka Bystrzyca – ul. Mieszczańska – ul. Mieszczańska w kierunku torów PKP – tory PKP
Bronowice mają powierzchnię 2,5 km². W Bronowicach w 2016 roku mieszkało 14 900 osób.
Obszar Bronowic położony jest w skrajnie zachodniej części Płaskowyżu Łuszczowskiego, rozciągają się od dna doliny Bystrzycy poprzez krótkie i łagodne stoki (ul. Wrońska) aż po powierzchnię zrównania podstokowego łagodnie podnoszącego się w kierunku południowym (wzdłuż ulicy Pogodnej). Ze względu na nadrzeczne położenie i dogodne ukształtowanie terenu obszar ten stał się miejscem lokalizacji wielu zakładów przemysłowych oraz robotniczych dzielnic mieszkaniowych.
Dawniej gród, nazwany tak od imienia właściciela Bronisława, istniał już w XIV wieku. Inna wersja tej nazwy podaje, że powstała ona jako oznaczenie miejsc usytuowania zapór w postaci bron (urządzeń obronnych). Był to jeden z punktów strażniczych otaczający gród książęcy, tworzący system zabezpieczenia dostępu do niego wrogom. Możliwe jest także utworzenie nazwy Bronowice od imienia Bruno lub nazwy osobowej Brun, bowiem nazwa dawniej osady brzmiała Brunowice. Później była to wieś miejska. W 1342 roku wieś została przekazana przez Kazimierza Wielkiego Franczkowi, wójtowi lubelskiemu. Przed 1407 rokiem wójtowie, którymi byli wtedy patrycjusze krakowscy Wierzynkowie, przekształcili Bronowice w folwark. Bronowice pozostawały w rękach wójtów lubelskich do 1504 roku, gdy lubelska rada miejska odkupiła wójtostwo od synów Stanisława Morsztyna i ich matki Urszuli, reprezentowanych przez rajców krakowskich. W 1535 roku król Zygmunt Stary wystawił przywilej, w którym gwarantował mieszkańcom Bronowic i Konopnicy podległość jedynie królewskim sądom prawa niemieckiego. W dniu 27 maja 1755 roku miasto było zmuszone sprzedać Bronowice dla pokrycia swoich długów. Wieś nabył za 31 tysięcy złp podsędek ziemi chełmskiej Antoni Boniecki ale już w 1758 roku Lublin odzyskał prawo jej własności.
Rozwój wsi jako przedmieścia datuje się od oddania do eksploatacji połączenia kolejowego Lublina z Warszawą i Kowlem w 1877 roku. Kolej żelazna zapewniała szybki przewóz dużej ilości surowców i produktów, dzięki czemu teren ten stał się atrakcyjnym miejscem na lokalizację dużych zakładów przemysłowych.
Jedną z pierwszych fabryk, która tutaj powstała, była wytwórnia cementu „Firlej”. Od 2. poł. XIX wieku folwark był własnością rodziny Sachsów, która teren ten sprzedała pod budowę kościoła dla utworzonej w 1913 roku parafii bronowickiej pw. św. Michała Archanioła. Świątynię w stylu eklektycznym wybudowano w latach 1930-1938, według projektu architekta Oskara Sosnowskiego. Kościół wzniesiono na miejscu modrzewiowego kościółka z roku 1744, przeniesionego do niewielkiej wsi pod Lublinem – Kazimierzówki. Obok kościoła w 1902 roku wybudowano parterowy dworek Sachsów, ofiarowany przez nich na potrzeby kościoła. Przez nowych właścicieli został zamieniony na plebanię. W 1860 roku dwaj przemysłowcy lubelscy – Plage i Laśkiewicz wybudowali tutaj Zakłady Mechaniczne, które w 1920 roku stały się jednym z najbardziej znanych w kraju zakładów lotniczych. W 1936 roku zakłady te zostały przejęte przez wojsko i otrzymały one wtedy nazwę Lubelskiej Wytwórni Samolotów. Fabryka funkcjonowała do 1939 roku, a jedyną pozostałością po niej są hangary. Przy zakładach istniało lotnisko (teren dzisiejszej ulicy Lotniczej). Park na Bronowicach założony został w 1869 roku przez wieczystego dzierżawcę folwarku Emeryka Chruścielewskiego. Miasto przejęło go dopiero w roku 1875 i urządziło, według planów budowniczego Aleksandra Zwierzchowskiego. Park ten zwany Foksal, zlokalizowano przy trakcie zamojskim, za rzeką Czerniejówką. Jako park stracił na znaczeniu w związku z lokalizacją w bliskim sąsiedztwie rzeźni miejskiej, wybudowanej w 1889 roku z funduszy miejskich. Obecnie teren ten zajmuje Szkoła Podstawowa nr 26. W okresie międzywojennym w dzielnicy powstały elektrownia i łaźnia miejska, zbudowana według projektu architekta Bohdana Kelles-Krauzego (1885-1945), w stylu nawiązującym do budowli barokowych. Na tych terenach, jeszcze przed I wojną światową, istniała kopalnia kamienia wapiennego i piece do wypalania wapna. W 1916 roku Bronowice zostały włączone w granice miasta. Główną ulicą Bronowic jest ulica Fabryczna (wraz z przecinającymi ją Wolską i Łęczyńską) oraz Droga Męczenników Majdanka – dawny trakt prowadzący do Piask, Zamościa i Lwowa. W latach 1950-1954 wzniesiono nowe osiedle mieszkaniowe – Bronowice I, a w latach 1956-1969 – Bronowice II i III
źródła:
Gawarecki Henryk, Gawdzik Czesław, Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976
Gawarecki Henryk, O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1974.
Buczyński Mieczysław, Nazwy dzielnic i przedmieść Lublina, w: Rocznik Lubelski tom V, Wydawnictwo Lubelskie, 1962
Irena Kowalczyk, Zwiedzamy Lublin przewodnik, Lublin 2011
