Pałac ordynacki Sapiehów-Jabłonowskich

ul. Królewska 13

            Wśród „pałaców na Korcach” znajduje się dom pod numerem 13, w którym później znajdował się Hotel Wiedeński. Nieruchomość znajduje się w południowej pierzei ulicy Królewskiej, pomiędzy budynkiem dawnego pałacu biskupiego pod numerem 11 a kamienicą numer 15, nazwaną w opracowaniach domem Ajchenbauma. Na działce o prostokątnym planie i dość dużym spadku terenu w stronę południową, posadowiony jest główny budynek na rzucie prostokąta. Przy zachodniej granicy działki znajdują się dwie oficyny, od frontu i od podwórza. Pozostała część podwórza zajęta jest przez budynki gospodarcze. Ciekawym aspektem jest przesuniecie linii zabudowy wgłąb działki, przeznaczając duży plac przed frontem prawdopodobnie na reprezentacyjny dziedziniec. Dziewiętnastowieczne przebudowy i remonty nadały mu formę dwupiętrowej kamienicy nakrytej wysokim dwuspadowym dachem, z pseudoryzalitem w środkowej części fasady. Dobudowana prostokątna oficyna od zachodu ze ściętym narożnikiem bardziej przypomina skrzydło budynku aniżeli osobny budynek dostawiony do głównej ściany. Ze względu na spadek terenu od strony podwórza budynek posiada cztery kondygnacje. Komunikację stanowi sień przejazdowa na osi budynku prowadząca na podwórze oraz do wnętrza budynku, sklepiona kolebkowo na gurtach. Do pomieszczeń na piętrach o układzie dwutraktowym prowadzą ceglane zabiegowe schody z drewnianymi stopniami. Zachodnia część budynku została przebudowana ze względu na połączenie z jednotraktową oficyną frontową.

           Miączyńscy oraz Suchodolscy to pierwsze znane nazwiska związane z tym pałacem. Następną właścicielką była Anna z Sapiehów Jabłonowska oraz po jej bezpotomnej śmierci, dzieci księcia Aleksandra Sapiehy: Franciszek Sapieha, Karolina Sołtykowa, Anna Potocka, Teofila Sapieżyna, Emilia Jelska i Marianna Puzynina. Według dokumentów źródłowych w roku 1805 pałac został odkupiony przez adwokata Adama Ratyńskiego. W 1820 roku został on sprzedany za pośrednictwem Komisji Województwa Lubelskiego rządowi Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na konsystorz, czyli siedzibę kurii biskupiej. Prawdopodobnie wówczas dokonano rozbudowy poprzez dodanie nowego piętra, dobudowanie oficyny od frontu i nadanie obecnej szaty architektonicznej. W roku 1876 nieruchomość nabył za kwotę 120 000 złp budowniczy Bolesław Orłowski i ponownie przeprowadził remont, po czym rok później sprzedał całość Paulinie Mikułowskiej za kwotę 260 000 rubli. Z czasem pałac przestał pełnić funkcję reprezentacyjną i stał się standardową kamienicą czynszową. W 1879 roku właścicielami została żydowska rodzina Welczerów i to prawdopodobnie ona otworzyła w budynku Hotel Wiedeński. W tym czasie zapewne powstała też druga oficyna od podwórza. Zachował się opis mówiący, że „…obok pałacu biskupa stały zamieszkałe ale mocno opuszczone mury – czyje nie wiem – a że w głównym pawilonie był jakiś balkon pod nim brama prowadząca w dół, zwaliśmy te mury pałacem Lucypera – dziś jest urządzony hotel Wiedeński”¹. W okresie I wojny światowej odbywały się tu przedstawienia teatru niemieckiego. Hotel przeszedł w 1927 roku w ręce Estery Kohen, która kontynuowała interes poprzedników. Po jej śmierci w 1943 roku nieruchomość odziedziczyły dzieci i po wojnie sprzedały całość Janowi i Emilii Ćwiklińskim.

           Szata architektoniczna dawnego pałacu jest dziś dość niepozorna. Budynek cofnięty w głąb ulicy chowa się w cieniu swoim i drzew, które z czasem zasłoniły prawie całą ciemnoszarą fasadę. Siedmioosiowa, symetryczna elewacja frontowa została posadowiona na niskim cokole. Parter budynku zaakcentowany jest boniowaniem z klińcami nad prostokątnymi witrynami, odgraniczony od wyższej kondygnacji fryzem z dość płaskimi płycinami. Dominantę stanowi pseudoryzalit w wielkim porządku, obejmujący trzy środkowe osie, zaakcentowany jaśniejszymi pilastrami z jońskimi głowicami i zwieńczony trójkątnym, spłaszczonym frontonem. Cała elewacja posiada zwieńczenie w postaci bogato profilowanego gzymsu. Akcentem dekoracyjnym są obramienia okien składające się z profilowanych opasek oraz – na wysokości pierwszego piętra – z trójkątnych naczółków wspartych na konsolkach dekorowanych liściem akantu. Na fasadzie budynku znajdują się również dwa balkony umieszczone symetrycznie na przedostatnich osiach ze współczesnymi balustradami.

           Elewacja frontowej oficyny została ujednolicona z fasadą budynku głównego. Poza mniejszymi otworami okiennymi ostatniej kondygnacji oraz balkonem na pierwszym piętrze narożnika nie różni się właściwie niczym.

           Szata architektoniczna od strony podwórza nie posiada żadnych wartości artystycznych. Czterokondygnacyjna elewacja wykonana gładko, z regularnymi otworami okiennymi. Podobnie ukształtowano dziewięcioosiową elewację tylnej oficyny z ryzalitem klatki schodowej i łącznikiem z budynkiem głównym.

                                                                                Opracowała Aleksandra Szymula

Bibliografia:

Gawarecki, H., Porównawczy opis Lublina z lat 1822 i 1899 Seweryna Liniewskiego, [w:] „Studia i materiały lubelskie. Historia sztuki”, t. 1, Lublin 1963

więcej ...