Pałac Lubomirskich

plac Litewski 3

            Przy północnej granicy placu Litewskiego, pomiędzy pałacami Czartoryskich i Gubernialnym, wznosi się reprezentacyjny budynek siedziby rodziny Lubomirskich, niesłusznie nazywany często pałacem poradziwiłłowskim.

           W XVI wieku wznosił się w tym miejscu renesansowy dwór obronny należący do Firlejów, przejęty później przez Ostrogskich, a w 1683 przez Lubomirskich, jako wiano wniesione przez Teofilę Ludwikę Ostrogską do małżeństwa z Józefem Karolem Lubomirskim.

           Pod koniec XVII wieku budynek został przebudowany w stylu barokowym, przy współpracy z Tylmanem z Gameren, nadwornym architektem Lubomirskich i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Po tej przebudowie jednopiętrowy pałac zyskał wysoki dach z lukarnami, narożne alkierze od strony północnej i ryzalit od południa. W otoczeniu znajdowały się budynki gospodarcze: stajnie, kuźnie i oficyny mieszkalne dla gości. W 1722, za sprawą małżeństwa Marii Anny Lubomirskiej z marszałkiem Wielkiego Księstwa Lubelskiego Karolem Sanguszko, gmach przeszedł na własność rodziny Sanguszków, na stałe mieszających w Lubartowie. Nieużytkowany, szybko popadł w ruinę, a następnie spłonął w czasie konfederacji barskiej wraz z większością zabudowy Krakowskiego Przedmieścia. W takim stanie został odkupiony w latach 80. XVIII wieku przez rodzinę Szeptyckich, a w 1801 przeszedł na własność lubelskiego burmistrza, Beniamina Finke, który oddał go na własność rządu. Planowano urządzić tam lazaret wojskowy, ostatecznie jednak, po przykryciu prowizorycznym dachem z gontu, magazynowano tam słomę.

           Na mocy decyzji królewskiego namiestnika gen. Józefa Zajączka, w 1822 pałac przeznaczono na siedzibę Komisji Województwa Lubelskiego. Remont według projektu lubelskiego architekta Jana Stompfa nadał gmachowi klasycystyczny wygląd, m. in. przez dodanie piętra i bocznych, wolnostojących pawilonów od frontu. Siedem lat później pałac znów wymagał odbudowy na skutek zniszczenia przez pożar. Podjął się tego warszawski architekt włoskiego pochodzenia Henryk Marconi, który zburzył drugie piętro przywracając barokowe proporcje. Pawilony połączono z bryłą pałacu, tworząc tym samym jego skrzydła, a alkierze podwyższono na kształt wież. Całość zyskała szatę architektoniczną w stylu empire. Fasadę, boniowaną na wysokości parteru, podzielono sześcioma pilastrami jońskimi, między którymi umieszczono płaskorzeźby przedstawiające uskrzydlone postaci kobiet trzymających wieńce. W zwieńczeniu znajduje się trójkątny tympanon ze stylizowanymi liśćmi akantu.

           Kiedy w 1837 zlikwidowano województwa i wprowadzono na ich miejsce gubernie, gmach stał się siedzibą lubelskiego gubernatora. W 1871 budynek otrzymał arkadowy portyk z oszkloną werandą na piętrze, rozebraną po II wojnie światowej. W 1915 budynek przejęło wojsko austriackie. Rok później został tu odczytany przez generała gubernatora Karla Kuka Akt 5 Listopada, zapowiadający utworzenie w przyszłości Królestwa Polskiego oraz utworzenie Tymczasowej Rady Stanu, przekształconej potem w Radę Regencyjną. 7 listopada 1918 roku pałac został siedzibą Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z premierem Ignacym Daszyńskim na czele.

           Po II wojnie światowej przeznaczono go na potrzeby Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, który obecnie ma tam Wydział Politologii.

                                                                           Opracowała Aleksandra Szymula

Bibliografia:

H. Wyszkowska, Pałace na placu Litewskim, „Zoom. Lubelski Magazyn Kulturalny” 2010, nr 1

Frąckiewicz A., Prace remontowo-konserwatorskie w Pałacu Lubomirskich przy Placu Litewskim w Lublinie, „Wiadomości konserwatorskie", t. 3, 2001, w posiadaniu WUOZ w Lublinie