DAWNY PAŁAC LUBOMIRSKICH (OBECNIE KLINIKA DERMATOLOGICZNA)
UL. 3 MAJA 1 / RADZIWIŁŁOWSKA 13
W południowej części dużej działki położonej u zbiegu ulic 3. Maja i Radziwiłłowskiej znajduje się duży gmach, obecnie użytkowany przez Klinikę Dermatologii PSK nr 1. Niewiele wiadomo o jego założeniu oraz historii, wiąże się go jednak ze szlacheckim rodem Lubomirskich. Założenie pałacowo–ogrodowe zaznaczone jest na mapie Lublina z 1783 jako duża kwadratowa parcela z rozległym ogrodem od północy i zabudową od południa. Pod koniec XVIII wieku od frontu dobudowano mniejsze budynki mieszkalno-gospodarcze.
W 1818 Rozalia z Lubomirskich Rzewuska sprzedała nieruchomość Annie z Reynbergów Władychowej za kwotę 1 000 dukatów, a od niej następnie zakupiła ją Rada Opiekuńcza Instytutów Dobroczynnych za 34 000 złotych, urządzając tu szpital weneryczny. Dzięki wsparciu ówczesnego naczelnika wojsk Józefa Hurko, w 1839 obiekt wyposażono i dostosowano do swej nowej funkcji, nadając mu także jako patrona św. Józefa. Szpital liczył na początku 60 łóżek dla pacjentów, nad którymi opiekę sprawowali dr Tadeusz Wieniawski (ojciec skrzypka Henryka), dr Michał Jankowski i dr Maurycy Ciechomski. W 1887 placówka trafiła pod kierownictwo dr Kazimierza Jaczewskiego, wybitnego lekarza i wielkiego społecznika, który poprzez swoje zainteresowania zdobyczami techniki usprawnił funkcjonowanie szpitala i podniósł znacząco poziom leczenia pacjentów. Lecznica posiadała własne laboratorium oraz gabinet fizykoleczniczy, a w 1907 uruchomiono pierwszy w Lublinie aparat Rentgena. Początek XX wieku to czas intensywnego rozwoju szpitala, zarówno pod względem przeprowadzanych badań i zabiegów leczniczych, jak i rozbudowy samego obiektu. Do wschodniej oficyny dobudowano piętro, a do wewnętrznej strony muru ogrodzeniowego od ul. 3. Maja – dwa małe budynki z detalami klasycystycznymi. Sam szpital mógł już przyjąć 70 pacjentów na dwóch oddziałach, zapewniając również bezpłatną przychodnię dla biedniejszych mieszkańców miasta, aptekę, gabinety analityczne, histopatologiczne, terapeutyczne, bibliotekę oraz solarium i zwierzętarnię w ogrodzie.
Podczas I wojny światowej zabudowa uległa częściowym zniszczeniom, ale po odbudowie i remontach w latach 20. szpital kontynuował swą działalność medyczną oraz naukowo – badawczą w zakresie dermatologii i wenerologii. Po śmierci dr Jaczewskiego, kierownictwo przejął jego najbliższy współpracownik i zastępca, dr Zygmunt Kozłowski. Placówka nie zaprzestała pracy po wybuchu II wojny światowej, zamieniając się na krótko w szpital dla rannych po bombardowaniu miasta. Wiosną 1944 władze okupacyjne nakazały przenieść pacjentów do Leśnej Podlaskiej, budynek przeznaczając na koszary. W czasie ewakuacji zaginęło całe wyposażenie. Dzień po wyzwoleniu Lublina, 23 lipca 1944, rozpoczęto na nowo organizację pracy, porządkując zdemolowane pomieszczenia i gromadząc niezbędne do leczenia narzędzia i lekarstwa. W grudniu tego samego roku pacjentów znów przeniesiono, tym razem do szpitala miejskiego, a w budynkach przy Radziwiłłowskiej urządzono szpital wojskowy. Pół roku później klinika dermatologiczna odzyskała ostatecznie swoją siedzibę, która znów musiała przejść remont i zaopatrzyć się w niezbędny sprzęt. W 1948 w osobnym pawilonie na terenie dawnych ogrodów Lubomirskich otwarto przychodnię skórno–wenerologiczną oraz rozbudowano gmach szpitala, mieszczącego 144 łóżka. W kolejnych latach sukcesywnie przeprowadzano modernizację, zapewniając opiekę medyczną pacjentom oraz tworząc ośrodek naukowo – badawczy w dziedzinie szeroko pojętej dermatologii i wenerologii.
Zabudowa zespołu szpitalnego znacznie zmieniła się na przestrzeni 2. połowy XX wieku. Podczas przebudowy skrzyżowania ulic 3. Maja i Radziwiłłowskiej rozebrano frontową oficynę zachodnią oraz część ogrodzenia od ul Radziwiłłowskiej, po którym pozostał tylko murek na wysokości fundamentów. W 2010, po wielu staraniach skreślono z rejestru zabytków zrujnowany mur wraz z przyległymi dobudówkami od strony ul. 3. Maja, co pozwoliło na poszerzenie i modernizację ulicy. W tym samym roku miał też miejsce pożar oficyny przylegającej do gmachu głównego. Trzy lata później wyłączono z użytkowania, a następnie wyburzono pawilon przychodni.
W wyniku adaptacji i późniejszych przekształceń dawny pałac Lubomirskich zatracił cechy rezydencji barokowej. Jednopiętrowy budynek na planie prostokąta przekryty jest obecnie dwuspadowym dachem krytym blachą. O jego niegdyś reprezentacyjnym charakterze świadczyć mogą jeszcze niektóre elementy architektoniczne na rozbudowanej, trzynastoosiowej fasadzie południowej z prostokątnymi otworami okiennymi. Dominantę stanowi trójosiowy ryzalit na osi z trójkątnym szczytem. Pomiędzy parterem a piętrem, przez wszystkie elewacje przebiega gładki fryz wyznaczony przez profilowane gzymsy. Na ścianach parteru oraz narożnikach zastosowano boniowanie, z zaznaczeniem zworników nad oknami. Wnętrze dostępne jest obecnie z dobudowanego przedsionka przy zachodniej elewacji.
Przy zachodniej granicy działki wznosi się jednokondygnacyjna oficyna kryta dachem pulpitowym, z mniejszymi dobudówkami. Po rozebraniu pawilonu przychodni na tyłach szpitala pozostał duży plac, który przeznaczono pod budowę budynków mieszkalnych.
BIBLIOGRAFIA:
Denys M., Lublin miedzy wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939, Łódź 2010
Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016
Tyszlukiewicz-Rybczyk D., Dzieje dermatologii lubelskiej, „Nowa Medycyna” 2000, nr 11 (http://www.czytelniamedyczna.pl/1341,dzieje-dermatologii-lubelskiej.html, dostęp 13.10.2017)