Wiek XV

           Rozwój i znaczenie miasta trwały przez cały wiek XV. Akt zawartej w 1413 unii horodelskiej wyznaczył Lublin i Parczew na miejsce stałych zjazdów polsko-litewskich. Ośrodkiem życia umysłowego Lublina była szkoła parafialna, założona przy kościele św. Michała. Pierwsze wzmianki o jej istnieniu pochodzą z 1422 roku. Rektorami tej szkoły byli bakałarze lub magistrzy Akademii Krakowskiej, dlatego nosiła ona nazwę akademickiej. Uczęszczali do niej synowie mieszczan, szlachty a nawet i kmieci. Po wyższe wykształcenie wyjeżdżali uczniowie do Akademii Krakowskiej, studiowali także za granicą, głównie w Padwie i Bazylei. Oprócz szkoły akademickiej istniała jeszcze w Lublinie druga szkoła przy parafii św. Mikołaja na Czwartku.

           W jagiellońskiej Rzeczypospolitej Lublin był jednym z większych i piękniejszych miast polskich. O zamożności jego mieszkańców świadczyły także wodociągi, zbudowane już w latach trzydziestych XV wieku. Po przebudowie na początku następnego wieku służyły one miastu aż do 1677 roku. Dokument z 1506 roku zawiera umowę na zbudowanie w mieście wodociągów. Zawarli ją radni miasta Lublina oraz cechmistrzowie wszystkich ówczesnych cechów z Janem - majstrem od rur i wodociągów i jego towarzyszem Łukaszem Cryviską z Nowego Sącza. W 1455 roku pojawiają się wzmianki o istnieniu w mieście organizacji cechowych.

           Przywilej z 1448 roku, nadany przez króla Kazimierza Jagiellończyka, zwiększył liczbę jarmarków do czterech w ciągu roku. Doszedł więc 16-dniowy jarmark na święto Matki Boskiej Gromnicznej (2 luty), 8-dniowy na święto Wniebowzięcia NMP (15 sierpnia) oraz na dzień Szymona i Judy (28 października). Dzięki jarmarkom Lublin stał się centrum wymiany handlowej. Rozgłos jarmarków lubelskich ściągał kupców z całej niemal Europy. Swoje towary sprzedawali tu Anglicy, Szkoci, Niemcy, Persowie, Turcy, Czesi i kupcy z Moraw. Miejscem jarmarków był Rynek, a także boczne uliczki Starego Miasta oraz Brama Krakowska. Dookoła Ratusza sprzedawano sukna zagraniczne, towary korzenne, wyroby metalowe, ryby, sól, zboże i bydło. Skóry i futra sprowadzano z Rusi i Litwy. Z Wołynia i Podola przywożony był wosk. Handel odbywał się także na tzw. Rynku Rybnym.

           Z rozwijającym się handlem związane były nowe przywileje. W roku 1468 miasto otrzymało prawo mierzenia i taksowania przywożonego sukna (tzw. strygeldu). W 1475 roku wybudowano kramnicę, gdzie kupcy mogli rozkładać swoje towary, uiszczając opłatę na rzecz miasta. Na przedmieściach rozwijał się handel miejscowymi towarami, zbożem i żywcem. Ze względu na szczupłość terenu, w obrębie murów miejskich budowano kilkukondygnacyjne piwnice dla składowania towarów.

           Król Władysław Jagiełło darzył miasto dużą życzliwością. Z jego inicjatywy w 1418 roku wykonano freski w kaplicy Św. Trójcy na Zamku. Tutaj w latach 1412-1426 jako wotum grunwaldzkiego zwycięstwa nad Krzyżakami wzniesiono kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia MB Zwycięskiej. Przy nim osadzono zakon św. Brygidy. W latach 1419-1422 zbudowano klasztor i szpital Św. Ducha, a w latach 1470-1497 kościół pod wezwaniem Nawrócenia św. Pawła Apostoła, na miejscu drewnianej świątyni wzniesionej w 1461 roku.

           W wieku XV Lublin odegrał dużą rolę w rozwoju kultury. Działali tutaj między innymi: Jan z Lublina, autor słynnej XV-wiecznej tabulatury organowej spisanej w latach 1537-1548; Jan Długosz (1415-1480), który w latach 1473-1476 na Zamku Lubelskim pełnił funkcję wychowawcy synów Kazimierza Jagiellończyka. W Lublinie ukończył dwa swoje dzieła historyczne: Żywoty biskupów poznańskich, sygnowane w Lublinie z datą 22 lutego 1475 roku oraz życiorysy arcybiskupów gnieźnieńskich. Tu zbierał materiały do Księgi uposażeń diecezji krakowskiej, a szczególnie archidiakonatu lubelskiego i zawichojskiego oraz pracował nad dziejami Polski. Pełnił także funkcję polubownego rozjemcy w zatargach między plebanami i w sprawach mieszczan.

           Warto wspomnieć o Adamie z Lublina (zm. w 1518), nazywanym też Adamem z Krakowa, malarzu działającym w 2. połowie XV wieku. Jego dziełem jest piękny tryptyk, znajdujący się obecnie w kościele w Więcławicach koło Miechowa, niegdyś wiszący w katedrze wawelskiej, potem w kaplicy św. Anny w kościele farnym w Olkuszu. Tryptyk ten jest sygnowany literą A. Stanowi ona jakby podpis malarza. Jest to najstarszy ze znanych dotąd podpisów artysty w malarstwie polskim. Zabytek pochodzi z 1477 roku i należy do najlepszych dzieł polskiej sztuki gotyckiej.

           Rok 1474 jest ważną datą dla miasta, gdyż król Kazimierz Jagiellończyk wyłączył Ziemię Lubelską z dzielnicy sandomierskiej i utworzył z niej samodzielne województwo ze stolicą w Lublinie. Pierwszym wojewodą lubelskim został Dobiesław Kmita (zm. 1478) z rodu Śreniawów. Członkowie tego rodu już w XIV wieku zajmowali stanowiska wśród urzędników lubelskich. Dziadek Dobiesława Kmity - Piotr - w latach 1385-1401 był kasztelanem lubelskim. Powołanie województwa podnosiło rangę Lublina, który odtąd jako jego centrum stawał się równym pod względem politycznym i gospodarczym innym miastom w Koronie. Herbem województwa został wizerunek skaczącego jelenia z koroną na szyi.

           Lublin, ze względu na swoje położenie na szlaku handlowym, był zapewne jednym z pierwszych miast w Polsce, w których osiedlali się Żydzi. Z 2. połowy XV wieku pochodzą pierwsze wzmianki o Żydach lubelskich. W mieście prawdopodobnie istniała już zorganizowana gmina żydowska- kahał. Nie wiemy jednak, gdzie wspólnota ta mieszkała, gdzie miała swój cmentarz i synagogę. Dopiero od początku wieku XVI Żydzi osiedlali się na północ i północny wschód od Zamku, gdyż miasto posiadało dawny Privilegium de non tolerandis Judaeis. Przywilej ten zabraniał Żydom zamieszkiwania i prowadzenia działalności gospodarczej w obrębie murów miejskich. W 2. połowie wieku XVI gmina lubelska miała już swoje synagogi i różne instytucje, usytuowane u podnóża Góry Zamkowej. Na pobliskich terenach budowali swoje domy bogaci kupcy, także lekarze, uczeni oraz rzemieślnicy.

                                                                  Opracowała Irena Kowalczyk