KAMIENICA RYNEK 3
Ze znaną i często wspominaną w przewodnikach kamienicą Klonowica (Rynek 2) sąsiaduje niewielki dom oznaczony numerem 3. Najstarsze wzmianki na jego temat datowane są na rok 1554 i wskazują jako właściciela Jana Stanifusora z Krakowa. W rękach tej rodziny (znanych ludwisarzy – Aleksy w 1585 odlał dzwon zegarowy umieszczony na Bramie Krakowskiej) kamienica znajdowała się do początków XVII wieku, kiedy przeszła na własność Antoniego Henrycha. W 1637 pierwsze piętro nabył Andrzej Nagoth. W kolejnych latach budynek wielokrotnie zmieniał nabywców, aby w 1910 na długi czas trafić do rodziny Sulczyńskich.
Kamienica została założona na planie wydłużonego prostokąta. Wąska i długa działka nie pozwalała na dobudowanie oficyn, lecz, jak w przypadku większości lubelskiej staromiejskiej zabudowy, posiada dwie kondygnacje piwnic. Budynek został zniszczony w wyniku wielkiego pożaru miasta w 1575 roku. Po odbudowie w stylu renesansowym posiadał dwa piętra i attykę, w 1875 przebudowaną na trzecie piętro.
Na przełomie XVIII i XIX wieku kamienica była własnością Jana Webera, przemysłowca lubelskiego. Córka Jana i Ludwiki z Elsnerów – Ludwika de Ritterdorf (1795-1846) wniosła kamienicę w posagu Ludwikowi Preszlowi. Zachowana korespondencja z władzami miejskimi z 1936 wskazuje, że w kamienicy przez szereg lat mieściły się żydowskie sklepy i warsztaty, w tym fabryka wody sodowej tzw. sodówka, sklep jubilerski oraz zakład zegarmistrzowsko–brązowniczy, które ze względu na zły stan techniczny oraz zaniedbanie wielokrotnie nakazywano zamknąć. Z tego samego roku pochodzi rysunek inwentaryzacyjny zachodniej pierzei Rynku, wykonany przez architekta Czesława Dorię–Dernałowicza, na którym widoczna jest fasada kamienicy nr 3 z trzema różnymi wejściami w przyziemiu oraz dużym balkonem na całej szerokości pierwszego piętra.
W 1938 podjęto decyzję o remoncie dachu, rynien oraz fasady. Rok później lico najwyższej kondygnacji otrzymało sgraffitową dekorację z motywami geometrycznymi i roślinnymi autorstwa Jana Wodyńskiego. Kolejne zmiany w wyglądzie kamienicy nastąpiły po renowacji w 1954, przeprowadzonej na całym Starym Mieście pobieżnie i w pośpiechu, z okazji obchodów 10-lecia PRL. W celu odświeżenia fasady, zatynkowano całe lico, niszcząc także przedwojenne sgraffito.
Fasada kamienicy Rynek 3 (2017)
Obecnie obiekt nie wyróżnia się szczególną dekoracją spośród zabudowy całej pierzei, cechuje go jednak niesymetryczna i wąska, bo tylko trójosiowa fasada, charakterystyczna dla gotyckiej architektury miejskiej. Kondygnacje zostały oddzielone niewielkimi gzymsami, a najniższa kondygnacja jest nieco wyższa i w całości oskarpowana. Na prawej osi parteru znajduje się główne wejście zwieńczone odcinkiem łuku, z sienią przelotową na podwórze, zwężającą się ku tyłowi budynku. Na środkowej umieszczono niewielkie, prostokątne, okratowane okno, a dalej dużą witrynę zamkniętą, analogicznie jak wejście, odcinkiem łuku. Na wyższych kondygnacjach znajdują się po trzy prostokątne, sześciodzielne okna. Otwory na pierwszym piętrze posiadają ozdobne, profilowane opaski i trójkątne naczółki, a na drugim – opaski oraz proste nadokienniki, dodane jako klasycystyczny detal w trakcie XIX-wiecznej przebudowy. Całość zwieńczona jest wydatnym, profilowanym gzymsem.
Podobnie jak fasada, elewacja tylna oraz wnętrza pozbawione są dekoracji. W środkowym trakcie znajduje się wtórna klatka schodowa, a układ pomieszczeń nieco zmieniono poprzez dodanie współczesnych ścianek działowych. Warto wspomnieć, że w sieni kamienicy zachował się gotycki kamienny portal drzwiowy.
Stojąc przed kamienicą nr 3 należy zwrócić uwagę na tablicę umieszczoną obok witryny na parterze, poświęconą pamięci wybitnego aktora i reżysera Aleksandra Zelwerowicza, który urodził się w tym domu w 1877 (zmarł w Warszawie w 1955). Jako społecznik i artysta, zasłużył się dla kultury polskiej współtworząc szkolnictwo teatralne oraz inicjując powstanie Polskiego Instytutu Sztuki Teatralnej. W 1977 został pośmiertnie odznaczony tytułem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata przyznawanego przez instytut Jad Vashem za ratowanie Żydów w czasie II Wojny Światowej.
Bibliografia
-
Rynek 3 – historia miejsca, opr. A. Magiera, wyd. Brama Grodzka – Teatr NN, Lublin 2011
-
Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, Lublin 2012
-
Zabytki Architektury i Budownictwa w Polsce, red. W. Jankowski, I. Kochanowska, M. Róziewicz, Warszawa 1995, t. 22 (województwo lubelskie)
- Irena Kowalczyk, Zwiedzamy Lublin. Przewodnik, Lublin 2011